Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 3 2 3

SR No.: 008412
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 254
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 8 MB

Page 39

[पाद-२, सूत्र-३८-३९]
श्रीसिद्धहेमचन्द्र शब्दानुशासनेतृतीयोऽध्यायः ।
३३
10
भिचारात् तत्र न तत्सम्बन्धो युक्तः, पत्या सहापि न तत्स- पूर्वपदस्य विद्यासम्बन्धनिमित्तकत्वे सत्यपि उत्तरपदस्य म्बन्धसंभवः, योनिसंबन्धे सति पतिपत्नीभावस्यैवासंभवात, योनिसम्बन्धनिमित्तत्वाभावात स्वस्वामिभावसम्बन्धनिमि- 40 योनिसंबन्धो हि जन्मना संबन्धः. जन्मना च संबन्धे सति . त्तत्वमेवेति न भवति लुपो निषेधः। अत्रापि सूत्रे यथाकथं
पतिपत्नीभावस्य गहितत्वमेवेति सर्वथा उत्तरपदांशेऽत्र विद्या- चिदुभयपदयोविद्या-योनिसम्बन्धनिमित्तकत्वमेव ग्राह्य 5 योनिसंबन्धे' इति पदस्यासंबन्ध एव युक्तः, तथापि उत्तरपदेन पूर्वपदस्य च ऋकारान्तत्वमेवेति पूर्वसूत्रेणैव गतार्थमिदं
सह तत्सम्बन्धस्य पूर्वसूत्रे स्वीकृतत्वेनात्रापि यावदंशे संभव- सूत्रमित्याशङ्ख्याह-पूर्वेण नित्यं प्राप्ते इति--तथा च स्तावदंश तत्संबन्धे कृते क्षत्यभाव इत्याशयेन वृत्तौ तत्सम्बन्धः विकल्पावधानमात्रमतत्सूत्रप्रयोजनमिति भावः ॥३-२-३८॥ 45 कृतः; पत्या सह पूर्व योनिसम्बन्धाभावेऽपि पुत्रादिद्वारा ...............................raneemun. तत्सम्बन्धस्य भावित्वादस्त्येव सम्भव इत्याशयेन वा तत्सम्बन्धः कृतो बोध्यः । अत्र स्वसपत्योरिति द्वन्द्वे यद्यपि पति
आ द्वन्द्वे । ३. २.३९ ।। शब्द इकारान्त इति तस्यैव पूर्वनिपातो युक्तः, तथापि : त० प्र०-विद्यायोनिसंबन्धे निमित्ते सति प्रवर्तमानाधर्मादित्वात् स्वसुरिह मातृपितृसम्बन्धविशिष्टाया बुद्धिवि- नामृतां यो द्वन्द्वस्तस्मिन्सत्युत्तरपदे परे पूर्वपदस्याकारोऽषयत्वात्, तस्याश्च लोकव्यवहारदृष्टया पत्युरपेक्षया अज़- न्तादेशो भवति । होता च पोता च-होतापोतारौ, नेष्टोद्गा
त्वाद् वा स्वसृशब्दस्यैव पूर्वनिपातः कृतः । तथा च सूत्रार्थ- . तारो, प्रशास्ताप्रतिहर्तारौ, मातादुहितरौ, ननान्दायातरौ। 50 15 माह-विद्या-योनिसम्बन्धे निमित्ते सतीत्यादि । होतु:- अथेह प्रथमयोः कस्मान भवति-होतृपोत्नेष्टोद्गातार
स्वसेति विद्यासम्बन्धनिमित्त प्रवर्तमानदन्तपूर्वपदोदाहर- . इति ? अन्त्यस्यैवोत्तरपदत्वात् । कथं तर्हि होतापोतानेष्टोणम्, अलुपोऽभावे लुपि होतृस्वसेति । पितुःस्वसेति योनि- ' द्गातार इति ? द्वयोर्द्वयोर्द्वन्द्वे भविष्यति । यदा च होता सम्बन्धनिमित्ते प्रवर्त्तमान ऋदन्तपूर्वपदोदाहरणम्, अत्र चाल-च पोता च नेष्टोद्गातारौ चेति विग्रहस्तदा होतपोतानेष्टो
पक्षे "अलुपि वा" २-३-१९] इति विकल्पेन पत्वमद्गातार इति । ऋतामित्येव-गुरुशिष्यो। ऋता द्वन्द्व इति 55 20 लुपि तु "मातृ-पितुः स्वसुः" | २-३-१८] इति नित्यं किम् ? पितृपितामही । विद्यायोनिसंबन्ध इत्येव-कर्तृकार
षत्वमिति बैरूप्यम् । एवं-मातुःस्वसेत्यत्रापि । अथ पति- यितारी । विद्यायोनिसंबन्धश्चेह प्रत्यासत्तः समस्यमाना. रूपे उत्तरपदे उदाहरति- तःपतिरिति-विद्यासंवन्धिनः नामृदन्तामामेव परस्परं द्रष्टव्यो न येन केनचित, तेनेह पतिशब्देन सह संबन्धासंभवाद' योनिसंबन्धिन एव पूर्वपद- न भवति-चैत्रस्य स्वसृदुहितरौ, नात्र स्वसृ-दुहित्रोः परस्परं
स्योदाहरणम् । पूर्वपदस्योत्तरपदस्य च विशेषणवैयर्थं शते ' संबन्धः, न हि स्वसा चैत्रस्य स्वस्सा भवन्ती दुहितरमपेक्षते 60 25 विद्या-योनिसम्बन्ध इति पूर्वपदविशेषणं किमिति- दुहिता वा स्वसारमिति । यद्येवं कथं चैत्रस्य पितभ्रातरा
पूर्वपदस्य चोभयसंबन्धनिमित्तत्वसम्भवादुमयसम्बन्धेन सह विति, अस्ति पत्र परस्परसंबन्धः, उच्यते-यद्यपि चैत्रस्य विशेष्यविशेषणभावः कृतः, स न कर्तव्य उत्तरपदविशेषण- भ्राता भ्राता भवन् पितरमपेक्षते चैत्रपितजनितस्यैव चैत्रमात्रेण पूर्वपदस्यापि तथाविधसम्बन्धनिमित्तकस्यैव ग्रहीत. भ्रातृत्वात, तथापि पिता पिता भवन भ्रातरमपेक्षते। यद्येवं मौचित्यादिति शङ्कितुराशयः। भर्तृस्वसेति-अत्र हि :
कथं मातापितरौ ? होतापोतारौ ? न पत्र परस्परापेक्षस्तथा- 65 30 योऽस्या भर्ता तस्येयं स्वसेति प्रतीतेः स्वसुर्योनिसम्बन्धसत्त्वेऽपि .
भावोऽपि तु पुत्रयजमानापेक्षः, नैवम्-अत्रापि मात्रादीनां
"' परस्परसंबन्धात, ते हि स्वकर्मणि प्रजने यागे च सहिता एव भर्तृशब्दस्य भरणकर्तृत्व [ पालकत्व रूपार्थनिमित्तकस्य ,
- वर्तन्ते, तत्कर्मनिमित्तश्चायं तेषां व्यपदेश इत्यदोषः । विद्यायोनिसम्बन्ध निमित्तकत्वाभावान्न' भवत्यलुप् पूर्वपदस्य .
केचित् तु 'स्वसाहितरौं' इत्यत्रापीच्छन्ति ॥ ३९ ॥ सामान्यतो ग्रहणे हि स स्यादेव । अथास्तु पूर्वपदविशेषणतयैव
तस्य सम्बन्धः, उत्तरपदयोरपि स्वस्पत्योयोनिसम्बन्धनिमि-- १५, २..... .......... . .marrrrr. 25 तत्वविशेषणं यत् कृतं तद् व्यर्थमिति शंकते-उत्तरपद श० म० न्यासानुसन्धानम्-श्रा०1"ऋतां विद्या- 70
विशेषणं किमिति । होतृपतिरिति--तत्र स्वसृशब्दस्य योनिसम्बन्” इति सूत्रं सर्वमनुवर्तते, 'उत्तरपदे' इति च, योनिसम्बन्धनिमित्तत्वाव्यभिचारात तदंशे प्रत्युदाहरणासंभ- , तथा सति योऽर्थः सम्पन्नस्तमाह-विद्या-योनिसम्बन्धवात् पतिशब्दांशमात्र प्रत्युदाहरणमाह-होतृपतिरिति, अत्र निमित्ते सतीत्यादि । ऋतामिति चेह न पूर्वपदमात्रस्य