Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 3 1

SR No.: 008411
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 280
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 10 MB

Page 5

॥ अहँ ॥ आशैशवशीलशालिने श्रीनेमीश्वराय नमो नमः ।
कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीतं श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासनम् । स्वोपज्ञतत्त्वप्रकाशिका भिधबृहद्वृत्ति स्वोपज्ञतत्त्वप्रकाशिकाप्रकाश
___ शब्दमहार्णवन्यासाभिधबृहन्याससंवलितम् ।
..
...........
..
.
धातोः पूजार्थस्वति-गतार्थाधिपर्यति10 क्रमाातिवर्जः प्रादिरुपसर्गः
।। अहँ ॥
शब्दयोरादेरकारस्य वृद्धिर्न भवति, उपसर्गत्वाभायेन गति
संज्ञाया अभाचे समासाभावेन पृथक्पदत्वात् ; पर्यानीतम् , ॥ तृतीयोऽध्यायः॥
अत्रानुपसर्गरवाण्णो न भवति । गतार्थग्रहणं किम् ? अध्यागच्छति, पांगरछति; अनोपरिभावस्य सर्वतोभावस्य च 35 प्रकरणादेस्पतीतस्य द्योतने उपसर्गसंज्ञाऽस्त्येवेति प्राक्त्वनियमः ! अतिक्रमार्थोऽनिः- यदर्थ क्रिया तस्मिन् निप्पन्ने क्रियाप्रवृत्तिरतिक्रमः, अतिसिक्तं भवता, भतिस्तुतं भवता;
अतिक्रमेण सेकः स्तुतिश्च कृतेत्यर्थः, अन्न पत्वं न भवति; प्राक् च । ३।१।१॥
अति सिक्वा, अनि स्तुल्ला; अत्र समासाभावाद् यबादेशो 40 त०प्र०-धातोः संबन्धी-तदर्थद्योती चाद्यन्तर्गतः प्रादिः न भवति । अतिकमग्रहणं किम? अतिशय्या प्रादिग्रहणं शब्दगण उपसर्गसंज्ञो भवति, तसाच धातोः प्राक् प्रयुज्यते, किम् ? पुनर्नमति, साधु सिञ्चति । न परो न व्यवहितः, पूजार्थों स्वती गतार्थावधिपरी मति
"धात्वथं बाधते कश्चित् कश्चित् तमनुवर्तते। 15 मार्थमतिं च वर्जयित्वा । प्रणयति, परिणयति; अभिषिञ्चति, तमेव विशिनष्टयन्योऽनर्थकोऽन्यः प्रयुज्यते" ॥ १ ॥ निषिञ्चति; प्रलम्भः, उपलम्भः; एघूपसर्गसंज्ञायां णत्व-पत्व।
बाधते यथा-प्रतिष्ठते, प्रस्मरति, प्रवसति, प्रलीयते, 45 नागमाः सिद्धाः । धातोरिति किम् ? वृक्ष वृक्षमभि सिञ्चति ।
प्रतीक्षते, प्रतिपालयति; तमनुवर्तते यथा-अधीते, अध्येति, प्रगता नायका यस्मात् स प्रनायको देश इत्यत्र तु सत्यपि आचामति, आचष्टे, अनुरुध्यते, प्रलोकयति; तमेव विशिष्टि
धातुसंबन्धे *येनेव धानुना संबद्धाः प्रादयस्तं प्रत्येवोपसर्ग-१ यथा-प्रपति, प्रकरोति. प्राणिति, प्राभाति, निरीक्षते. :20 संज्ञा* इति गमिसंबन्धेऽपि नयति प्रत्यनुपसर्गत्वाण्णत्वं न निष्टपति; अनर्थको यथा-प्रलम्बते, प्रार्थयते, विजयते,
भवति, एवं-प्रर्छको देश इत्यत्रारादेशो न भवति । पूजार्थ-विजानाति, निमीलति, निखक्षति, निरजति । एषां चा पञ्चभ्यः 50 स्वत्यादिवर्जनं किम् ? पूजार्थों स्वती-सुसिक्तं भवता, सुस्तुत प्रायेण प्रयोगो भवति-आहरति, व्याहरति, अभिन्याहरति, भवता; अतिसितं भवता, अतिस्तुतं भवता; धात्वर्थः । समभिव्याहरति, प्रसमभिव्याहरतीति । प्रशस्यते; अनोपसर्गसंज्ञाया अभावात् पत्वं न भवति । अथ किंधातः पूर्व क्रियाविशेषणोपसर्गेण यज्यते ? उत 25 पूजाग्रहणं किम् ? सुषितं नाम किं तवान!, धात्वर्थोऽत्र साधनाभिधायिना प्रत्ययेनेति ?, साधनेनेति केचित् , साधनं । कुत्स्यते । गतार्थावधि-परी-अध्यागच्छति, आगच्छत्यधि; हि क्रिया निर्वतयति. तामपसों विशिनष्टि, अभिनिर्वत्तस्य 55 पर्यागच्छति, भागच्छति परि; उपरिभावः सर्वतोभावश्चान्यतः | चोपसर्गेण विशेषः शक्यो वक्तुं नानभिनिर्वृत्तस्य; तदयुक्तम्
: प्रतीयत इति गतार्थत्वम् , अत्र प्राक्त्वनियमा-! यो हि धातूपसर्गयोरभिसंबन्धस्तमभ्यन्तरीकृत्य धातुः साधभावः; अध्यागमनं प्रयोजनमस्याऽध्यागमनिकः, पर्यागमनिकः, नेन प्रयुज्यते, यस्माद विशिष्टैव क्रिया साधनेन साध्यते, न 30 मत्र "प्रयोजनम्" [६.४.११७.1 इतीकणि भधि-परि- तु साधनाल्लब्धस्वरूपाऽन्यतो विशेष लभते, तस्मात् पूर्वमुप