Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

SR No.: 008410
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 580
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 19 MB

Page 561

[चतुर्थोल्लासे न्यायः १] न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः ।
२४५ wwwwwwamrrrraramwww.mirmwarnama [चतुर्थोल्लासः]
प्रदर्शितम् । परपठितधातुषु ये सरिपठितधातव एवान्यैरन्यथा अथ पूर्वदर्शितन्यायसजातीय एवानुक्तार्थसाधको पठिताः, ये च केचनाधिका एवं पठितास्तेषां स्वरूपपरिचयाय न्यायो विस्तरेण विवियते
संक्षिप्य विवियते । तथाहि-"खेडण्" इत्यस्य स्थाने "खेटण" *शिष्टनाम-निष्पत्ति-प्रयोग-धातूनां इति सूरिसम्मतः पाठः, प्रकृतपाठस्तु देवनन्दिपरिगृहीतः, परमय5 सौत्रत्वालक्ष्यानुरोधाद् वा सिद्धिः* मुच्चारणभेदकृतो लेखकप्रमादकृतश्च भेदो भवितुमर्हति, तथापि 45
त०-अब न्यायो न केवलं न्यायसङ्घहदिष्टांशपूरक एवाऽपि | "स्मृतिद्वैधं तु यत्र स्यात् तत्र धर्मावुभौ स्मृतौ।" इति प्राचीतु सकलशब्दशास्त्रशिष्टांशपूरकः 1 शब्दशास्त्रविषये तत्र तत्र महा- नोक्तिमनुसृत्योभावपि धातू संग्राह्यावेव । पणणित्यधिकमेव मायकनानिभिस्टोनियत "प्रयतानामिया केचित् पठन्ति । “वित्तण" इति च "व्ययण वित्तसमुत्सर्गे"
इति । सत्यप्याचार्याणां बहदर्शित्वे कलिकालसर्वज्ञताभाजनत्वे च इति पाठे वित्तेति धात्वन्तरमिति मत्वा केचिदाहः, समुत्सर्गश्च 10 खदृष्ट्या तेषामपि छद्मस्थत्वात् छद्मस्थानां च सम्भवति कदाचित | दानमेव । कविकल्पनुमादौ च दानार्थेऽयं पठित इत्यस्माभिरपि 50 किच्चिद्विषयकमननुसन्धानमित्यनुत्तोपायकशब्दप्रयोगदर्शने । तदुदाहृतम् । "कर्ते” इति-"कत्रण शैथिल्य" इत्येते "ऋत शिष्याः कदाचित् तस्य साधुत्वे संशयमानयरिति तेषां संशया इति केचिदाहुः, “कत्रेण्" इति चन्द्रः, “कत्थः " इति पनोदायचायं न्याय आश्रित इति प्रतीयते । नानां चानन्तत्वं दवनन्दा ।"श्लथ' शत-"श्र
जगदानन्यात मसिद्धमेव । निष्पत्तयश्च निपातनरूपा आचार्यःदित्वालत्वममन्यमानाः केचिल्लत्वविशिष्टमेव पेठः । “शरण" 15 सर्वाशस्य लक्षणमात्रगम्यत्वाभावज्ञापनायैय तत्र तत्र प्रयुक्ताः। इति-"शारण् दीयेल्ये" इत्येतस्यैव रूपान्तरेण पाठो नन्दि-55
प्रयोगाश्च तत्तद्धातूनामेकार्थत्वेऽप्यनादिलोकव्यवहारसिद्धतत्तदर्थ- सम्मतः । "छदण्" संवरणे" इत्येतं केचिददन्तमाहुः । विशेषसम्बन्धनिबन्धना एवेति ते लक्ष्यानुरोधं विना न शक्या "लभण्” इति-"लाभण प्रेरणे" इत्येतस्य स्थाने सभ्याः अन्यैरुपायैरुपदेष्टमिति तदर्थ तदाश्रयणमावश्यकमेव, न केवल- पेः।"श्रपण्" इत्ययमधिक एव कैश्चित् पश्यते। "खोदण" मर्थविशेषसम्बन्ध एव शब्दानां नियतोऽपि तु देशविशेष- |
इति "खोटण् क्षेपे” इत्येतमेव केचिद् दान्तं मन्यन्ते । 20 सम्बन्धोऽपि । यदाह महाभाष्यकारः पस्पशाहिके-“एतस्मिंश्चाति- | "स्तन" इत्यादयः षड् भ्वादौ व्यञ्जनान्ताः पठितास्ताने- 60 महति शब्दस्य प्रयोगविषये ते ते शब्दास्तत्र तत्र नियतविषया | वादन्तान् सभ्याः पठन्ति । "मलण" इति-"मलि धारणे" दृश्यन्ते, तद्यथा-शवतिर्गतिकर्मा कम्बोजेष्वेव भाषितो भवति. ! इत्येतमेव चुरादावदन्तत्वेन केचित् पठन्ति । "वल्पल" विकार एवैनमार्या भाषन्ते 'शव' इति । हम्मतिः सुराष्ट्रपु, रंहतिः
इति "पल्पूलण लवन-पवनयोः” इत्ययमेव रूपभेदेन कैश्चिप्राच्यमध्येष गमिमेव त्वार्याः प्रयतते । दातिलवनार्थे प्राच्येषु । दन्यथाऽन्यथा पठ्यते । तथा चास्य बल्पुल बल्यूल पल्पुल 25 दात्रमुदीरयेषु" इति । शब्दप्रयोगविषयस्यातिमहत्त्वमपि तत्प्रकरण ! पल्पूल वत्पूलेति स्वरूपाण्युपलभ्यन्ते । “कुमालण" इति-65
एव महाभाष्ये प्रपश्चितम् । तथा च साकल्येन सर्वप्रयोग- | "कुमारण कीडायाम्" इत्यस्यैव लत्वविशिष्टः पाठः। "पशण" साहोऽप्यसाध्य एवेति खमतिशिष्टप्रयोगसहकारेण प्रकृतशास्त्रा- इति-"पषण अनुपसर्गों वा" इति चुरादावदन्तत्वेन पठितस्य विरोधेन च तत्र तत्र साधत्वमनुसन्धेयमिति लक्ष्यानुरोधात् | तालव्यान्तत्वं वाऽदन्तत्वं च केचिन्मन्यन्ते । “शशण"
प्रयोगसिद्ध्यभिप्रायः 1 अत्र च सौत्र-लौकिक-वाक्यकरणीय-पर- | इत्यधिकमेव धातुः सूर्यप्रज्ञप्तिवृत्तौ दृश्यते। "अंसण विभा30 पठितभेदेन चतुर्दा धातवो वृत्तौ समुदाहृताः । तत्र सौत्रा | जने" इति-"अंशण समाधाते" इत्येतस्यैव रूपान्तरम् , 70 धातवस्तावदित्थमनुगन्तव्याः-क्रियावाचित्वे सति धातुपाठापठि- समाघातशब्दश्च धातुपारायणे विभाजनवचनत्वेन व्याख्यातः। तत्वे सति तत्तद्विधिसत्रपरिगृहीतत्वं सौत्रत्वमिति । लौकिकत्वं च | "गा०" इत्यादि, गां हादो मार्ड च दिवादी केचिदधिकमेव क्रियायाचित्वे सति धातुपाठापठितत्वे सति सूत्रापरिगृहीतत्वे च | पठन्ति । “जिरिद्" इत्यादि, जिरिटं वादी, चिग्णं च चुरा
सति केवललोकप्रयोगावगतसत्ताकत्वम् । वाक्यकरणीयत्वं च दिगतं घटादित्वेन केचिदधिकमेव पेठुः । “दीधी-ई-वेवी" 35 क्रियावाचित्वे सति धातुपाठापठितत्वे सति सूत्रागृहीतत्वे सति | धातूनपि पाणिन्यादयोऽधिकानेव पेठुः, तत्र दीधी-वेवी धातू ते 75 शिष्टप्रयोगप्रयोज्यग्रहविषयत्वम् । यद्यपि परपठितधातूनामपि छान्दसौ मन्यन्ते। प्वादी पताविति, सूरिभिस्तु "ब्री श्री." प्रकृतवाक्यकरणीयेषु सङ्ग्रहः शक्यः कर्तुं तथापि धातुपाठत्वेन | धातू श्यादौ प्वादेर्बहिरेव पठितौ । “ल्पीश्" इति-अमुं तद्धातुपाठस्यापि ग्रहीतुं शक्यत्वेन तदपठितत्वं तेषां सन्दिग्धमिति | केचिदधिकमेव पेठुः । “ल्वींश" इति-सूरिभिरयं प्वादिमध्ये पृथगेव तदुपन्यासः कृतः । वर्णिताश्च सौत्रादयो धातवो वृत्तौ, पठितः । "जीण" इति-युजादिमध्यस्य "जण वयोहानी" 40 तत्र च यत्र क्कचन विवरणस्यापेक्षासीत् तत् संक्षिप्य तत्रैव इत्यस्यैव स्थानेऽयं नन्दिना पठ्यते । “खुङ्" इति-“उ80