Page Text
________________
न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः । [द्वितीयोल्लासे न्यायौ १०,११]
प्रामोतीत्यठ्यपीति ग्रहणम् ।" इति, तथा च सूत्रानुसार | मात्रग्रहणे तदप्रवृत्तौ नात्र निर्वाहः, नात्र वर्गस्यागमोऽपि तु सकारस्योपसर्गस्थनामिनोऽम्यवहितपरत्वमिह षत्वनिमित्तम् , | धातोरेव । किच पूर्वोपदर्शितस्य "डमो ह्रस्वादचि मुग् तचाटा व्यवधाने बाधितमिति तद्वाधाभावायाट्यपीति सार्थक- नित्यम्" [पा० सू० ८.:. ३२.] इति सूत्रस्य भाष्यमपि न मिति बृहद्वृत्तिग्रन्थाशयः । अत्र यदि धातोरुपसर्गस्थनामिनः | संगच्छेत, तत्र हि 'कुर्वन्नास्ते' इत्यादौ "हस्वान्ङणनो द्वे" 5 परत्वं निमित्तं स्यात् तर्हि धातोरेवाडागतो विहित इति तस्यानेन १. ३. ७.] इति नकारस्य द्वित्वस्थाने नकारागम एवादी 45 न्यायेन धातुग्रहणेनैव ग्रहणे प्राप्तेऽस्थापीत्यस्य वैयर्थ्य प्रसज्येत, विधीयते, तत्रादिभूतस्य नकारस्य रेषेवर्णात् " [२.३.६३.] किन्तु सकारस्योपर्गस्थनामिनः परत्वमिष्यते, न चाडागमः इति णत्वं पूर्वन कारस्य पदान्तनकारागमत्वादनेन न्यायेन सकारस्यावयवः समुदायावयवत्वात् तस्येति, तद्वथवधाननिवृत्ता- | पदान्तत्वमाश्रित्य वारितमिति वर्णग्रहणेऽपि प्रवृत्तिः स्पष्टमङ्गी
वेतन्न्यायोपयोगाभावात् षत्वप्राप्यर्थमट्यपीत्यावश्यकमेवेति न कृता, सा विरुध्येतेति । तथा च मागमेन न्यायानित्यत्वमेव 10 तेनैतन्यायानित्यत्वम्। तस्यानित्यवफलस्याभिधाने-"अतो म | ज्ञाप्यते न तु वर्णग्रहणेऽप्रवृत्तिरिति ।। १०)
50 आने' [४. ४. ११४.] इति मागमविधानमेव तज्ज्ञापकमित्यावेदितं वृत्तौ । तत्र केचिदाहुः-“अनेन मागमविधानेन
*स्वाङ्गमव्यवधायि* ॥ ११ ॥ वर्णप्रहणेऽस्य न्यायस्य न प्रवृत्तिरित्येव ज्ञाप्यते, न तु सामान्यतो- सि०--स्वमङ्गं स्वाङ्ग, तच्चाङ्गिनो व्यवधायकं-कार्योपरो.
ऽनित्यत्वं ज्ञाप्यते” इति, तन्न चारु-'असति बाधके प्रमाणानां | धकं न भवति । परोक्षादौ धात्वादेर्द्विरुक्तं द्विप्रयोगरूपतया 15 सामान्ये पक्षपातः' इति लौकिकन्यायानुमोदितेन 'संभवति । स्वमग्रमेव, तादृशाङ्गेन तस्य धातोः किमपि कार्य न व्यवधी
सामान्यापेक्षज्ञापने विशेषापेक्षज्ञापनमन्याय्यम्' इति न्यायेन | यते. नहि देवदत्तः स्वावयवैर्व्यवधीयते, स्वाङ्गत्वेन द्वित्वादि-55 विशेषज्ञापनस्यासंभवात् , महाभाष्ये वर्णग्रहणेऽपि प्रकृतन्यायस्य | विधानस्य हि फलमेतद् न्यायेन प्रकाश्यते, तथा च नापूर्वमिदं सञ्चारितत्वाच्च । तथाहि-"मो हखादचि मुण नित्यम्" [पा. वचनम् । तथाऽपि यदि ज्ञापकापेक्षा तर्हि ज्ञापकमपि निर्दिसू० ८. ३. ३२.] इति सूत्रे महाभाष्ये 'हवात् परस्य ङ-मः शन्ति प्राञ्चः, तथाहि-"प्रमापकं त्वस्य "नेा-दा." [२. 20 [ङ-ण-नाना] पदान्तस्य ङ्मुट [-ण-ना आदिभूताः ] भवति' ३.७९.] इति सूत्रस्य "द्वित्वेऽप्यन्तेऽप्यनितेः परेस्तु वा"
इत्यर्थे समात्रिते 'कुर्वन्नास्ते' इत्यादौ पूर्वनकारस्य णत्वं प्राप्नो- ||२.३.८१.1 इति सूत्रानन्तरोपन्यासं, तन्त्र द्वित्वेऽपीत्य- 60 तीति शङ्कायां पदान्तस्य नस्यायं नागमो विहित इति *आगमा | स्यानुवर्तनं चाकृत्वा "नेमा-दा०"[२.३.७९.] इति सूत्रे यद्गुणीभूता:०४ इति न्यायेन तस्य पदान्तत्वान्न णत्वमित्युक्तम् । । शादिधातूनां सामान्यनिर्देशः, तथाहि नेर्णवं तावत् प्रणि
वर्णग्रहणे प्रकृतन्यायाप्रवृत्तौ तु तत्र वर्णस्यैव ग्रहणात् प्रकृतन्याय- पततीत्यादिवत् प्रणिपपातेत्यादावपीष्टम् , तच्च तदैव सिध्यति 25 प्रवृत्तिर्भाष्यकत्कृता कथं संगच्छेत? । अयमत्र सार:-“अतो म | यदि "नेडा-दा." [२.३.७९.1 इति सूत्रं "द्वित्वेऽप्य
आने" [४. ४. ११४.] इति सूत्रेण धातोर्विहिते आनेऽतो न्तेऽप्यनिते." [२.३. ८१.] इति सूत्रस्यानन्तरं क्रियते, 65 'मोऽन्तः विधीयते, स चाकारस्यैवावयव इति तदहणेन ग्रहणात् | तत्र च द्वित्वेऽपीत्यनुवय॑ते । एवं हि द्वित्वेऽप्यद्वित्वेऽपि च "समानानां तेन दीर्घः" [१. २.१.] इति मकारसहितस्या- ज्यादिधातुषु परेषु निर्विवाद नेर्णः सिध्यति, यत् तु तथा न
ऽऽकारस्य स्थाने दीर्घ कृते मागमो न श्रूयेतेति तस्य वैयर्य क्रतं किन्त सामान्येन मादिधातव एव पटितास्तज्ज्ञायते30 स्पष्टमेवेति तदस्य न्यायस्यानित्यतां ज्ञापयतीति स्वमतम् । तत्र | प्रणिपततीत्यादिवत् प्रणिपपातेत्यादावपि “नेमदा"[२.
कश्चिदाह--अनेन ज्ञापकेन न्यायस्य वर्णग्रणेऽप्रवृत्तिरेव ज्ञाप्यते, ३.७९.] इत्यनेनैव णत्वं सेत्स्यति, द्वित्वजस्य पस्य धातोः10 ताक्ताऽपि स्वस्य चारितार्थ्यसम्भवात् , अस्ति हि "समानानां
| स्वाङ्गस्वात् *स्वाङ्गमन्यवधायिः इति भ्यायसद्भावादित्यातेन दीर्धः" [१. २. १.] इति सूत्रे वर्णग्रहणमिति तत्रैतच्या- | शयैव इति । अत्रेदमुच्यते-पूर्व धातुरुपसर्गेण युज्यते पश्चात
यस्याप्रवृत्त्या मागमस्य वर्णग्रहणेनाग्रहणात् तस्य [मागमस्य] | साधनेनेति सिद्धान्ते धातोः पूर्वमुपसर्गयोगे उपसर्गनिमित्तक35 श्रवणं सिद्धमिति । तत्रेदमुच्यते-सामान्यत एवानित्यत्वज्ञापने | कार्यस्य चात एवान्तरङ्गत्वात् पूर्व नेर्णत्वे कृते पश्चाद् द्वित्वादौ
सम्भवति वर्णग्रहणेऽप्रवृत्तिरूपं विशेष कुतो ज्ञापयेत् । न च प्रणिपपातेल्यस्य सिया तदर्थमिह "ने-दा."[२.३.७९.11 सामान्यतोऽनित्यत्वज्ञापने फलाभाव इति वाच्यम् , “दिदीय इति सूत्रस्य "द्वित्वेऽप्यन्तेऽप्यनिते." [२.३.८१.] इति इत्यादौ दीङः परस्य खरादेछित आदो यकारागम इति वादिना | सूत्रानन्तरं पाठस्य, तत्र द्वित्वेऽपीत्यनुवर्तनस्य वाऽप्रयोजन
पाणिनीयानां मते तस्यानेन न्यायेन 'दी ग्रहणेन ग्रहणे तत्र | स्वात् तदभावस्यैतन्यायज्ञापकत्वायोगात् । प्राणिणिषतीत्यादी 40"योऽनेकखरस्य" [२.१.५६.] इति यादेशापत्तेः । वर्ण-परस्यापि नकारस्य गत्वसिद्धये द्वित्वेऽपीति कथनं तु-अदुरुप
| SR No. | 008410 |
| Book Title | Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2 |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Lavanyasuri |
| Publisher | Jain Granth Prakashak Sabha |
| Publication Year | |
| Total Pages | 580 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 19 MB |