Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

SR No.: 008410
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 580
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 19 MB

Page 295

[ पा० ४. सू० ८१. ]
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने द्वितीयाध्यायः ।
२८७
यादीनाम् । २ । ४ । ८० ।। [[६. १. ७०. ] इत्येयणि "अववर्णस्य " [७. ४ ६८. इत्याकारलोपे “ तद्धितयस्वरे० " [३.२. ५५. ] इति यलोपे - 40 त० प्र०—–अबद्दुस्वरागुरूपान्त्यार्थोऽनन्तरापत्यार्थेश्वारम्भः क्रौडेयः, चौपयतेय इति । अन्ये स्थिति पूर्वे इत्यर्थः, 'कौडि ' इत्येवमादीनामणिमन्तानामन्तस्य स्त्रियां प्यादेशो यदुत्पल :- एवं तर्ह्यत्र यलोपो नेष्यते, तदनिटेश्च पञ्चमीनिर्देश एव भवति । क्रोsस्यापत्यं क्रौडिः, स्त्री- क्रौड्या, लाड्या ।। 5क्रौडि, लाडि, व्याडि, आपक्षिति, आपिशलि, सौधातकि, लिङ्गमिति । उद्द्योतकरस्त्वाह- अप्रत्ययस्वेऽप्यस्य स्वार्थिकत्वेनाभौरिकि, भौलिक, शाल्मलि, शालास्थल, कापिष्ठलि, रौडि, पत्यत्वाद् यकारलोपे - कौडेय इति भवतीत्यादेशप्रत्यय पक्षयोरदेवदत्ति, याज्ञवत्ति इत्यादय इमन्ताः । चौपयत, चैकयत, विशेष इति । बहुवचनफलमाह - बहुवचनमित्यादि ॥ छ.45 चैटयत, बैल्वयत, शैकयत एतेऽणन्ताः । व्यस्यादेशत्वात् २. ४. ८०.
श० न्या०—कौडया० । ननु कौडिप्रभृतीनामणिजन्तत्वात् पूर्वेण ध्यादेशस्य सिद्धौ किमर्थं पुनरारम्भ इत्याहअबहुस्वरेत्यादि- अनेन पूर्वलक्षणस्य' यथायोगमप्राप्तिर्दर्श्यते, 15 तत्र कोडचादीनां केषाञ्चिद् बहुस्वरत्वाभावादापक्षितिप्रभृतीनामगुरुपान्त्यत्वाद् दैवदत्ति याज्ञदत्योश्वानन्तरापत्यत्वादप्राप्तिरिति । करोतेः “ विहङ-कहोड• " [ उणा० १७२. ] इत्यडे. ऽकारस्य च निपातनादोकारे - क्रोडः । लडतेरचि - लडः विविधमडतीति - व्यङः । अपपूर्वात् क्षियतेः के- अपक्षितः । 20 सुशब्दाद् दधातेस्तृचि - सुधातृ । भुरिक- भुलिकौ साधितौ ।
कौडेयः चौपयतेय इत्यादिषु भापत्यस्य यस्य लोपः सिद्धः, न्या० स० - कोडयादीनाम् । क्रोडस्यापत्यमित्यत्र करोतेः 10 मन्ये स्वत्र व्यस्य प्रत्ययत्वमिच्छन्तो यलोपं नेच्छन्ति- " विहड कोड ० " [ उणा० १७२. ] इत्यडेऽकारस्य निपातक्रौडवेयः, चोपयत्येयः । बहुवचनमाकृतिगणार्थम् ॥ ८० ॥ नादोकारे । व्याडीत्यत्र विविधमडतीति व्यहः । भौलिकीत्यत्र बिभर्तेः " कुशिक० " [ उणा० ४५. ] इत्यादिना मुरिक, ऋफि 50 डादिलवे- भुलिक, कोड्यादि पठितयोर्भुरिक भुल्कियो भौरिक्या भोलिक्या, गौरादिपाठाद् भौरिकी भौलिकी च । शाल्मलीत्यत्र शाड: " रुचि कुटि [ उणा० ५०२. ] इति मल, शाल्मयोऽस्य सन्ति वा " अनादिभ्यः " [ ७. २. ४६. ], शाल्म लस्यापत्यमिञ् । शालास्थलीत्यत्र शालायाः स्थलमिव स्थलमस्य 55 एवं कपिष्ठल: । इन्ता इत्यत्र क्रोडादिभ्यस्तस्याऽपत्यमित्यर्थे " अतः ०" [ ६. १. ३१.] इति इञि कृते, सुधातृशब्दाद तु " व्यास-वरुट० " [ ६.१.३८. ] इति इनि अन्तस्याकि | कृते - कौडि इत्यादयो भवन्ति । [ चौपयत ] “ चुप मन्दायां " “शाड्ड् श्लाघायाम्” लत्वे “रुचि कुटि कुषि ०" [ उणा० ५०२.] णिगन्तात् शतृप्रत्ययः । चैकयतेत्यत्र “ चीक शीकण् ” “ चिZ60 इति मलकि- शाल्मलः । शालायाः स्थलमिव स्थलमस्याः [ शालास्थला, ] एवं कपिष्ठला । स्हेः ते- रूढः । देवदत्तयज्ञदत्तौ साधितौ । क्रोडादिभ्यस्तस्यापत्यमित्यर्थे " अत इज् "" 25[ ६. १. ३१.] इति इवि कृते, सुधातृशब्दाच "व्यासवस्ट० " [६. १ ३८. ] इतीजि, अन्तस्य चाकि कृते 'कौडि इत्यादयो भवन्तीत्याह- इञन्ता इति । “ चुप मन्दायां गतौ' णिगि शतरि तस्यापत्यमित्यणि- चौपयत, एवं- चीकण् आमर्षणे " इत्यतो युजादिणिजन्तात् " चिट प्रैष्ये " 30 प्रयोक्तृव्यापारणिगन्ताच्च पूर्ववत् शत्रादौ चैकयत, चैटयत । त० प्र०—भोज - सूतशब्दयोरन्तस्य क्षत्रिया-युवत्योरभिबिल्वमाचष्टे णिज् बहुलम् ० ” [ ३. ४. ४२. ] इति घेययोः स्त्रियां व्यादेशो भवति । भोज्या- भोजवंशजा क्षत्रिया, गिचि शत्रादौ च-- बैल्वेयत । शैकयतेति शीकमानं प्रयुङ्क्त इति पूर्ववष्णिगादिः । क्रौडयादीनामिति षष्ठीनिर्देशा- सूत्या- प्राप्तयौवना मानुषीत्यर्थः, अन्ये सूतसंवन्धिनी युवतिः - 70 दन्तस्येत्यधिकाराच्च ध्य इत्यादेशोऽयं, तेन च तत्सिद्धत्वं दर्श- सूत्या, न सर्वेत्याहुः । क्षत्रिया-युवत्योरिति किम् ? भोजा, यति - ष्यस्येत्यादि- इन आपत्यत्वात् तदादेशत्वे घ्यस्यापि सूता ॥ ८१ ॥
(4
मैध्ये " " ककुड् ” यथासंभवं णिज् णिम् वा, पश्चात् शब्द, ततोऽपत्यार्थेऽग् । बैल्वयत इत्यत्र बिल्वमाचष्टे 1 णिज् बहुलम्०” [ ३. ४. ४२. ] इति णिचि शत्रादौ च प्यस्यादेशत्वादिति - अब कौण्डयादीनामिति षष्ठीनिर्देशादन्तस्येत्यधिकाराच ,,, । व्य इत्यादेशोऽयम्, तेन यद सिद्धं तत् दर्शयति ॥ २.४.८०. ॥5 भोज - सूतयोः क्षत्रिया-युवत्योः
इश्यतः
। २ । ४ । ८१ ॥
66
85
'स्थानिवद्भावेनापत्यत्वात् " तद्वितयस्वरे० " [३. २. ५५. ] श० न्या०-- भोज० । उभयत्र द्विवचनं यथासंख्यार्थम् । इति लोपः सिध्यतीत्यर्थः । कोडस्यापत्यं स्त्री- कौडया, चौप | तदुदाहरणे दर्शयति- भोज्येत्यादि- अयमर्थः - यदा भोजशब्देन यतोऽपत्यं चौपयत्या, या ( तस्या ) अपत्यमिति “ ङयाप्त्यूङः "क्षत्रिया क्षत्रियवंशजा श्री प्रतिपाद्यते तदा तदन्तस्म “जातेः "75