Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

SR No.: 008410
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 580
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 19 MB

Page 171

पा० २. सं० २९.]
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने द्वितीयाध्यायः ।
-
-
-
----
-
--
-
--
-
--
Amritainmen
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmsammam
aananandan
www
-
-
कुंशलचित्रकर्मणि, न च करोति; आयुक्तो गौः शकटे-आकृष्य| न्या० स०–स्वामीश्वरा० । अधिपतीति- अघिल्डः युक्त इत्यर्थः, “ अधिकरणे" [२.२. ९५.1 इत्येव पति “प्रात्यव०" [३.१. ४७.] इति सः, अधिकश्वाऽसौ नित्यं सप्तमी। पक्षे आधारस्याऽविवक्षायां विकल्पे सिद्धेऽ- पतिश्च वा। प्रिसूतः] प्रसूते स्म “गत्यर्थ" [५.१.११.40 नासेवायामाधाराऽविवक्षानिवृत्त्यर्थं वचनम् ॥ १७॥ इति क्तः । सप्तम्यर्थ वचनमिति- अयमर्थ:- स्वाम्यादीनां गादि
संबन्धिरवं, तन्निवृत्तौ हि तेषां स्वाम्यादिभावाभावः, तत्रास्त्येव 5 श० न्या०---कुश० । कुशलाऽऽयुक्तशब्दौ निपुणव्यापृत
षष्ठी, सप्तमी तु क्रियाप्रतीत्यभावानास्तीति पक्षे सप्तमीमापणार्थ पर्यायावित्याह- कुशलो निपुण इत्यादि । आसेवाया
वचनमिति ॥ २. २. ९८.॥ मित्यस्थ पर्यायमाह- तात्पर्य इति । कुशलो विद्याग्रहण mms. इति- तत्परो निपुग इत्यर्थः । आयुक्तस्तपश्चरगे तात्पर्येग व्याप्ये क्तेनः।२।२।९९॥ 45 व्यापृत इत्यर्थः निच करोतीत्यासेवायास्तात्पर्यरूपाया अभाव- त० प्र०-इष्टादिभ्यः कान्तेभ्य इष्टमनेनेत्याद्यर्थे तद्धित 10माह । आकृष्य युक्त इत्यर्थः इत्यनेनाप्यथोभिधानेन तात्पर्या-इन् वक्ष्यते, क्तप्रत्ययान्ताद् य इन् तदन्तस्य च्याप्ये वर्त
भाव एवाभिधीयते । पक्षे आधारस्येति- पूर्ववद् विभक्ति-मानाद गौणानाम्नः सप्तमी भवति; वेति निवृत्तम् । अधीत द्वयसिदिः, अनासेवायां विभक्त्यन्तरनिवृत्तिरेव सूत्रस्य फल-व्याकरणमनेनेति वाक्याऽवस्थायामभिधायाऽधीतीति वृश्योमित्यर्थः ॥छ ॥ २. २. ९७.।।
क्तनाऽनभिहिते कर्मणि प्रत्यायार्थकर्तृकेण च धात्वर्थेन च्याप्य-50 न्या० स०-कुशलायुक्ते । आयुक्त इति- “युजंपी" माने कृतपूर्वी कटमित्यादाविव द्वितीयायां प्राप्तायां तदप15 आयुङक्ते स्म, "युजिंच "आयुज्यते स्म, कर्तरि क्तः॥२.२.९७.॥ वादोऽयम् । अधीत व्याकरणमनेनाऽधीती व्याकरणे, माम्नातं
द्वादशाङ्गमनेनाऽऽम्नाती द्वादशाङ्गे, परिगणित ज्योतिरनेन स्वामीश्वरा-ऽधिपति-दायाद-साक्षिा परिणिती ज्योतिषि; इष्टो यज्ञोऽनेनेष्टी यज्ञे । क्तेनं इति
प्रतिभू-प्रसूतैः । २।२। ९८॥ किम् ? कटं करोति । क्तग्रहण किम् ? कृतपूर्वी कटम् , भुक्त-55 त० प्र०-एभिर्युक्ताद् गौणामाम्नः सप्तमी वा भवति; पूर्वी ओदनम्। इन्ग्रहण किम् ? उपश्लिष्टो गुरून् मैत्रः । पक्षे-शेषषष्ठी। गोषु स्वामी, गवां स्वामी; गोप्वीश्वरः, व्याप्य इति किम् ?, मासमधीती व्याकरणे, अत्र मासान्मा 20गवामीश्वरः; गोवधिपतिः, गवामधिपतिः; गोषु दायादः, भूत्, मासस्य हिंन कर्मत्वम् , द्वितीया तु "काला-उध्वनो
गवां दायादः; गोषु साक्षी, गवां साक्षी; गोषु प्रतिभूः, गवां ाप्तौ” [२. २. ४२.] इत्यनेन ॥ ९९ ॥ प्रतिभूः, गोघु प्रसूतः, गवां प्रसूतः। “स्वामीश्वराऽधिपति०"| डा० न्या०-च्याप्ये। क्ताद् येन यस्मिंश्चार्थे इन् भवति60 इति पर्यायोपादानात् पर्यायान्तरयोगे न भवति-ग्रामस्य तदाह- दुधादिभ्य इति । क्ताद् इन्- केन्, तस्य तमः,
राजा, ग्रामस्य पतिः, षष्टयेव भवति । सप्तम्यर्थं वचनम् ॥९॥ इत्यस्यायमर्थ इत्याह-क्तप्रत्ययान्ताद य इन्नित्यादि। 25 शन्या०–स्वामी० । स्वामीति- स्वशब्दात् “स्वामि-वेति निवृत्तमिति- पृथग्योगादिति शेषः । अथ यस्मात्
नीशे" [ ७.२.४९.7 इति मिन् दीर्घत्वं च । इष्टेः “स्थेश- क्तप्रत्ययाद् इन् विधीयते तस्य यत् कर्म तत्राधिकरणविवक्षया भास० " [५. २. ८१.] इति वरे-- ईश्वरः, दायमादत्त सप्तमी सिध्यति, किमर्थमिदमित्याशङ्कयाह- अधीतमित्यादि-65 इति “दश्चातः" [५. १. ७८.] इति उप्रत्ययः, दाय-अधीतं व्याकरणमनेनेति वाक्यावस्थायां क्तेन सामान्यकर्माभि
मत्तीत्यदेर्वाऽण् [-दायादः]। स्वामीश्वराधिपतीनामेकार्थ-धाय अधीतीति वृत्तौ सेनानभिहिते विशेषकर्मणि तदभिधा30त्वेऽपि भेदेनोपादानं पर्यायान्तरनिवृत्त्यर्थमित्याह- स्वामी-नाय द्वितीया प्राप्नोति, गतो ग्राममितिवत् , प्रत्ययार्थकर्तृकेण त्यादि- पर्यायान्तरयोगे न भवति, तदुदाहरति-ग्रामस्य धात्वर्थेन व्याप्यमानत्वात् , सामान्यस्य विशेषमन्तरेण अनराजेति- स्वाम्यर्थग्रहणात् त्वत्रापि स्यात् तदर्थवृत्तित्वादिति रावस्थानमित्यथेप्रदशेनार्थे व्याकरणशब्दोपादानमिति वृत्तरथेः 70 पत्री-सप्तम्यौ द्वे अपि प्राप्ते अनेन विधीयेते? उतान्यतरा इदमत्र तात्पर्यम्- यथैव हि 'अधीती व्याकरणे' इत्यत्र . प्राप्तल्याशङ्कयाह- सप्तम्यर्थ वचन मिति- स्वाभ्यादीनां कर्मणोऽधिकरणत्वेन विवक्षितत्वात् सप्तमी प्रवर्तते तथा कृत35मवादिसम्बन्धित्वं, तन्निवृत्ती हि तेषां स्वाम्यादिभावाभावः, पूर्वी कटमित्यादावपि प्रवर्तेत, तस्माद् विवक्षाप्रविभागायेद- .
तत्रास्त्येव षष्ठी, सप्तमी तु नास्ति क्रियाप्रतील्यभावादिति पक्षे मारभ्यत इति केन्कर्म विषयेऽधिकरणविवक्षा नान्यत्रेति; अध्यसप्तमीप्रापणार्थ वचनमिति ॥ छ। २. २. ९८.॥ यनम्-अधीतम् अविवक्षितकर्मकत्वादकर्मकादिडो भावे क-75
..
....
..
mmmm mnaram