Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 86

२८
बृहद्भुत्ति-बृहन्न्यास-लघुन्याससंवलिते
पा०१. सू०२०.]
wamanna
.. सत्यादिर्विभक्तिः ।१।१।१९॥ विधीयमानं षत्वं पदादी न स्यादिति वाच्यम् , “प्रत्ययः प्रकृत०प्र०---'स' इत्युत्सृष्टानुबन्धस्य सेर्ग्रहणम् , ति'
ल्यादेः" [७. ४. ११५.] इति परिभाषया तदन्तविधेर्लब्ध• इति उत्सृष्टानुबन्धस्य तिवः; आदिशब्दो व्यवस्थाबाची ।
त्वादिति । उच्यते-पदसंज्ञायामन्तग्रहणमन्यत्र संज्ञाविधौ प्रत्य- 40 स्थादयस्तिवादयश्च प्रत्ययाः सुप-स्यामहिपर्यन्ता विभक्ति
यग्रहणे तदन्तप्रतिषेधार्थम् , तेन पूर्वसूत्रे तदन्तस्य विभक्तिसंज्ञा 5 संज्ञा भवन्ति । विभक्तिप्रदेशा:-"अधातुविभक्तिवाक्यम
न भवति, अन्यथा 'शेषाय युष्मद्वृद्धिहिताय नमः' इत्यत्रैव र्धवज्ञाम" .१.२७.] इत्यादयः॥१९॥
'ते-मे' आदिप्रसङ्गः । यद्येवं कृत्-तद्धितयोः केवलयोरेव नाम
| संज्ञा स्यात्, न तदन्तयोः, ततश्च 'छिद्, भिद्', इत्यत्र क्विबश० न्या०-स्त्यादिरित्यादि—“भजी सेवायाम्" न्तस्य न स्याद्, अर्थवत्त्वाद् भविष्यतीत्यपि न वाच्यम् , 45 विभज्यन्ते विभागशः प्रकाश्यन्ते कर्तृ-कर्मादयोऽर्था अनयेति अधात्विति निषेधात ; नापि प्रत्यययलक्षणेन प्राप्नोति [ *प्रत्य
"श्चादिभ्यः [५.३.९२.] इति तो विभक्ति ननु“स्यौजस." | यलोपे प्रत्ययलक्षणम् *] यतः प्रत्ययनिमित्तमन्यस्य यत् कार्य 10[ १. १. १८. ] इति “तिव्-तस्०"[ ३. ३. ६.] इति च | विधीयते तत् प्रत्ययलोपे भवति, न तु प्रत्ययस्यैव यत् कार्य
सूत्रे 'सि-तिव'रूपस्योपादानात् कथं वैरूप्यनिर्देश इत्याह- तदपि, न ह्यसत् कार्यित्वेन वचनशतेनापि शक्यमाश्रयितुम् । 'स्' इत्युत्सृष्टत्यादि-अनुबध्यते कार्यार्थमुपदिश्यते इत्य- केवलस्य च तस्य नामसंज्ञायाम् 'औपगव' इत्यत्र षष्ट्या ऐका-50 नुबन्ध इत् , उत्सृष्टः त्यक्तोऽनुबन्धो यस्येति विग्रहः । अने- थ्योभावाल्ल न स्यात् , [प्रातिपदिकेऽनन्तर्गतत्वाल्लग न
नेतद् ज्ञाप्यते-सेरिकारोऽनुबन्ध एव न तु रूपम् , तिवस्तु स्यादिति कैयटः ] तदन्तविधौ तु दोषानवकाशः । उच्यते1बकारः । अत एवाऽत्र व्यवस्थार्थ आदिशब्दो गृहीतः, तेन ये
प्रत्ययस्य संज्ञिनस्तदन्तस्य संज्ञा न भवति, न तु प्रत्ययस्य यदनुबन्धा यावन्तो विभक्तिसंज्ञायां पूर्वाचायव्येवस्थापितास्त | या संज्ञा विधीयते तस्यास्तदन्ताया अन्या संज्ञा न भवतीति, एव तदनुबन्धा एव तावन्त एवाऽत्र गृह्यन्ते इत्याह-स्यादय यतोऽर्थवतो नामसंज्ञाः कृत्-तद्धितान्तं चाऽर्थवत्, न केवला.55 इत्यादि । प्रदिश्यन्ते प्रयोजनेष्विति प्रदेशा:-प्रयोजनस्थाना- कृतस्तद्धिता वा । ननु यद्यर्थवत्ता लौकिक्याश्रीयते सा पदस्यैव, नीति ॥ १९ ॥
न कृत्तद्धितान्तस्यापि, तस्यैव लोके प्रयोगाद् अन्वय
व्यतिरेकगम्या त्वर्थवत्ता केवलानामपि कृत्-तद्धितानामस्ति, 20 न्या०स०-स्त्यादिरियादि-विभज्यन्ते विभागशः प्रकाश्यन्ते कर्त-कर्मादयोऽर्थी अनयेति, विभजनं वा "वादिभ्यः"
ततः किमुच्यते न केवलाः कृतस्तद्धिता वेति? एवं तर्हि
अर्थवद्रहणसामर्थ्याद् लौकिकार्थप्रत्यासन्नोऽभिव्यक्ततरो योऽर्थः 60 [५. ३. ९२.] इति क्तिः । अनुबध्यते कार्यार्थमुपदिश्यते
प्रत्ययान्तेषु लक्ष्यते स इहाऽऽश्रीयते इत्यदोषः, [ लौकिकार्थइत्यनुबन्ध इत् , उत्सृष्टस्त्यक्तोऽनुबन्धो येन यस्य वा स तथा
प्रत्यासन्न इति-लौकिकार्थकं यत् पदं तदर्थस्य प्रत्यासन्नः तस्य । व्यवस्थावाचीति-तेन ये यदनुबन्धा यावन्तो विभक्ति
शास्त्रकृत्कल्पितस्यादिप्रकृतेरर्थः, तदाह-अभिव्यक्ततर इति, 28 संज्ञायां पूर्वाचायैर्व्यवस्थापितास्त एव तदनुबन्धा एव तावन्त एवाऽत्र
तदेवाऽऽह-प्रत्ययान्तेष्विति, कृत्-तद्धितप्रत्ययार्थस्तु न तादृशः, गृह्यन्त इति ॥ १९॥
कल्पिताक्यवार्थत्वात् तस्य, प्रत्ययान्तेषु स्याद्यन्तेषु स्याद्यर्थत्वात् 65 . तदन्तं पदम् । १।१।२०॥ तस्याः, स्यादेः द्योतकत्वात् तत्रैव स लक्ष्यते, न तु तद्रहित त०प्र०-स्याचन्तं स्याद्यन्तं च शब्दरूपं पदसंज्ञ
इत्यर्थः ] इत्याह-अन्तग्रहणमित्यादि । पूर्वसूत्रे इति
संज्ञाविधावित्यर्थः । सा हि विधेः पूर्वेति ॥२०॥ भवति । धर्मो वः स्वम् । ददाति नः शाराम् । अन्त30 प्रहर्ण पूर्वसूने तदन्तप्रतिषेधार्थम् । पदप्रदेशा:-"पदस्य"
न्या० स०-तदन्तमित्यादि-पयते-गम्यते कारकसंसृष्टो[२. १. ८९.] इत्यादयः ॥ २० ॥
ऽर्थोऽनेनेति पदम् “वर्षादयः" [५.३.२९. ] इत्यल् । नन्व-70 कन्या -तदन्तमित्यादि-“पदिंच गती" पद्यते न्तग्रहणं किमर्थम् ? न चासत्यन्तग्रहणे “सा पदम्' इति कृते गम्यते कारकसंसृष्टोऽर्थोऽनेनेति “वर्षादयः क्लीबे"[ ५.३. | त्यादेरेव पदसंशा स्यात् , ततश्च ‘अग्निषु'इत्यादौ पदमध्ये विधीयमानं . २९. 1 इत्यलि पदम । तच्छन्दस्य तु पूर्ववस्तुपरामर्शिवाद-पत्वं पदादौ न स्यादिति वाच्यम् । “प्रत्ययः प्रकृत्यादेः [ ७.४. नन्तरोक्तस्य स्यादेस्त्यादेश्च परामी, अत आह-स्याद्यन्त- | ११५.] इति परिभाषया तदन्तविधेर्लन्धत्वादिति, सत्यम्--पदमित्यादि । ननु अन्तग्रहणं किमर्थम् ? न चासत्यन्तग्रहणे | संशायामन्तग्रहणमन्यत्र संशाविधौ प्रत्ययग्रहणे तदन्तप्रतिषेधार्थम् , 15 स्यादेरेव पदसंज्ञा स्यातू, ततश्च 'अमिषु' इत्यादी पदमध्ये अन्यथा "प्रत्ययः प्रकृत्यादे:" [७.४.११५.] इति परिभाषया
armammmmmmmmmmmmmmmmmanmanane