Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 368

२६
दुष्टो यवो यवानी । यवनानां लिपिर्यवनानी । उर्वरण्यं अरयानी । महद्धिमं हिमानी । दोषादाविति किम् ? यवः; यवनाःश्वान्यविषयनामत्वात् पुंस्त्वमेव । अरण्यः - अरण्यम् हिम:हिमम् । प्रतिपदपाठात् पुं- नपुंसकत्वमेव । गञ्जा सुरागृहेॐ सुरागृहे वाच्ये गजाशब्दः स्त्रीलिङ्गः । गज-सुरागृहम् ; खानौ स्त्री-पुंसत्वं वक्ष्यते । [ पथ्यावऋम् ] ॥ ८ ॥ अहम्पूर्विकादिर्वर्षा मघा अकृत्तिका वहौ ।
वा तु जलौकोऽप्सरसः सिकताः सुमनाः समाः ॥९॥
अहम्पूर्वि कादिः – अहम्पूर्विकादयो मयूरव्यंसकादिषु 10 कृतनिपातनाः शब्दाः स्त्रीलिङ्गाः । अहम्पूर्विका, आहोपुरुषिका, अहमहमिका इत्यादि । यद् गीड:
25
प्रथमपरिशिष्टे स्वोपज्ञवृत्ति संकलित
30
15
"अहं पूर्वो अहं पूर्व इत्यम्पूर्विका स्त्रियाम् । आहोपुरुषिका दया स्यात् सम्भावनात्मनि । अहमहमिका स्यात् परस्परमहङ्कृतिः” ॥ क्रियायां त्वन्यपदार्थगुणवृत्तित्वादेव सिद्धम् । वर्षा मधा'अपू कृत्तिका बही - वर्षादयः कृत्तिकान्ताः स्त्रीलिङ्गाः । ते च बह्वर्थवृत्तय एव प्रयोक्तव्याः । वा तु जल को ऽप्सरसः सिकताः सुमनाः समाः - जलैका आदयोऽपि स्त्रीलिङ्गा विकल्पेन तु बह्वर्थवृत्तयः । इमा वर्षाः प्रावृ । एवं मघाः - 20 नक्षत्रविशेषः । आपः- जलम् । कृत्तिका नक्षत्रविशेषः । अर्थप्राधान्याद् बहुला इत्यपि । यद् गौड:--
वामन:
www
" कृत्तिकासु स्त्रियां भूमि बहुलाः " ।
इमा जलौकसः । इयं जलौकाः रक्ताकर्षः प्राणी । यद् कण्टकारिका ।
" तृतीयस्याः समायास्तु समां समां विजायते” । समान्तत्वात् सुषमा कालभेदः, परमशोभा च । शोभने त्वाश्रयलिङ्गः 1 मघा - कृत्तिकयोर्नक्षत्रनामत्वादप्सरसस्तु योनि - 10 मन्नामत्वात् स्त्रीत्वं सिद्धमेत्र, बहुत्वार्थस्तु पाठः । [सङ्कीर्णविपुलावितानम् ] ॥ ९ ॥
गायत्र्यादय इष्टका वृहतिका संवर्त्तिका सर्जिका
दूषी अपि पादुका झिरुकया पर्यस्तिका मानिका । नीका कaaorseer कलिकया राका पताकान्धिका शूका पूपलिका त्रिका चविकयोका पचिका पिण्डिका ॥ १० ॥ गायत्र्यादयः शब्दाः स्त्रीलिङ्गाः । इयं गायत्री । खदिरे | स्वयं शिरापादित्वात् स्त्री । उष्णिक्-अनुष्टुप् । बृहती - पङ्किः । त्रिष्टुप् जगती, अतिजगती । शक्करी । अयं मेखला-नद्योरपि । अतिशक्करी । अष्टिः- अत्यष्टिः । धृतिः - अतिधृतिः । कृतिः
।
प्रकृतिः, आकृतिः, विकृतिः, सङ्कतिः, अभिकृतिः, उत्कृतिः । 55 एताः षडक्षरादारभ्य षड्विंशत्यक्षरं यावत् छन्दसां जातयः । अक्षर नियमात्मकं छन्दः । गुरु-लघुनियमात्मकं तु वृत्तमिति बहुलं वृत्तेत्यादिना न सिद्ध्यतीति वचनम् । अथ कान्तास्त्रिपञ्चाशत् - सर्जिका दूषीके इत्यत्रेतरेतरद्वन्द्वः । इष्टका-मृद्विकारविशेषः । वृहतिका उत्तरासङ्गः । कप्रत्ययाभावे बृहती - 60
"सुमनाः पुष्प मालत्योः स्त्रियां ना धीर देवयोः” । सुर-पण्डितयोर्दहिनामत्वात् पुंस्त्वमेव । शोभनं मानोऽस्येति गुणवत्तेस्त्वाश्रयलिङ्गता । इमाः समाः । इयं समा-वर्षम् । ॐ यद् गौडः
"साधुसर्वसमानेषु वाच्यवद् वत्सरे समाः” । एकत्वे लक्ष्यम्
45
50
|
" बहवस्तु समाः सिकता - वर्षाप-सुमनोज लौकसोऽप्सरसः " । एकत्वेऽपीति बुद्धिसागरः, मालायां तु पुंस्काण्डे जलौका श्वेत्येकवचनान्तश्च पठितः । इमा अप्सरसः । इयमप्सराःस्वर्गस्त्री ! एकत्वे वामन-बुद्धिसागरौ । इमाः सिकताः इयं
www
सिकता वालुका | एकत्वे तु लक्ष्यम्
“उपानत् पादुका पादुः पन्नगी स्यात् पदत्वरा ।
"एका सिकता तैलदानेऽसमर्था” ।
पादजः प्राणहिता पेशी पदरथीति च " ॥ इत्यपि । झिरुका - मृद्विकारविशेषः । पर्यस्तिका - परिकरः, अर्थ
इमाः सुमनसः । इयं सुमनाः- पुष्पम् एकत्वे । यद् गौड :- ! प्राधान्यादवसक्थिका । मानिका- द्रोणचतुष्टयम् । नीका- 70
"वसनं क्षुद्रवार्ताकी छन्दोभेदो महत्यपि " ।
संवर्त्तिका - पद्मादीनां नवोद्भिनं दलं संयन्त्रिकाख्यम् । सर्जिकाक्षारविशेषः । अर्थप्राधान्यात् सज्जिका सुवर्चिका सुनीत्यादि । दूषीका - नेत्रमलम् । अर्थप्राधान्यात् दूषिकेत्यपि । 65 पादुका उपानत् । अर्थप्राधान्यात्
सारणिः । कञ्चुलिका-कूर्पासकः । अल्लुका-धान्यकम् । कलिका कुलम् । कलिकान्तत्वादुत्कलिका - हेला, उत्कण्ठा च । वीचौ तु तन्नामत्वात् सिद्धम् । राका - कच्छूः दृष्टरजःकन्या, सरिद्भेदः, पूर्णेन्दुश्च पूर्णिमा । पताका- सौभाग्यम्, अङ्कध्वजः, वैजयन्ती च । अत्र चार्थप्राधान्यात् पटाका चैज- 75 यन्ती - जयन्त्योऽपि । अन्धिका - कैतवम् मिद्धं च । शूका