Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 352

प्रथमपरिशिष्टे खोपझवृत्तिसंकलितं
-
-
पटस्य'। निगाल:-अश्वगलोद्देशः यत्र देवमणिरावतः । 'उत्कारः | आखूत्थः । विहन्यतेऽनेनास्मिन् वा विघ्नः-अन्तराय इत्यादि। धान्यस्य' राशिरित्यर्थः । नीवारा:-बीहयः । एषोऽत्र न्यायः- । अकर्तरि चेति किम् ? जानातीति ज्ञा-परिषत् । [आर्या] ॥१॥ 40 यथाप्राप्तकरणम् । पर्यायः-परिपाटिः, अवसरश्च । तव राजवि- हस्तस्तनौष्ठनखदन्तकपोलगुल्फशायः-पर्यायेण राजनि शयनमित्यर्थः । पुष्पावचायः-आसन्न- केशान्धुगुच्छदिनसर्तुपतगहाणाम् । 5 पुष्पोच्चयनम् । आकायः-चितिः । कायः
निर्यासनाकरसकण्ठकुठारकोष्ठ"कायः स्वभावलक्ष्ये च सद्धे मूर्ती कदैवते'।
हैमारिवर्षविषबोलरथाशनीनाम् ॥ २॥ मनुष्यतीर्थेऽपि क्लीबम् । निकायः
श्वेतप्लवात्ममुरजासिकफाभ्रपङ्क
45 "निकायो निलये लक्ष्ये संहतानां समुच्चये।
मन्थत्विषां जलधिशेवधिदेहभाजाम् । एकार्थभाजि निवहे परमात्मनि चेष्यते" ॥
मानद्रुमाद्रिविषयाशुगशोणमास10 “एकस्तण्डुलनिश्चायः” ।
धाम्याध्वराग्निमरुतां सभिदां तु नाम ॥३॥ उन्माथः-कूटयन्त्रम् । उल्लोच:-वितानम् । संस्फोटः, हस्तादीनां नाम जलध्यादीनां तु सभिदा सप्रभेदानामपि
संस्फेटः, संफेटश्च-युद्धम् । आनर्तः-समरः, नृत्तस्था- पुल्लिङ्गं भवति । हस्तनाम-पञ्चशाखः, करः; शयः-अयं 50 नम् , देशविशेषः, जलं च । प्रासादः-देवता-नृपगृहम्, शव्यायामपि यान्तत्वात् पुंसि । भुजा-बाह्वोर्दलः, पालनः, शम
मण्डपश्च । कासमर्दः-वेषवारभेदः । अवतारः-नद्यादितीर्थम् । इत्यादि । हस्तशब्दस्य तु पुं-नपुंसकत्वं वक्ष्यते । स्तननाम15 न्यायः-पछावयववाक्यादिः । आधारः--
स्तनः-पयोधरः, कुचः, वक्षोज इत्यादि । ओष्ठनाम-ओष्ठः, “आधार आलवालेऽधिकरणेऽम्युविधारणे" |
अधरः, दन्तच्छद इत्यादि । नखनामकरजः, कररुहः, उदङ्कः-घृताधुदश्चनम् । आनायः-जालम् । आखानः-मदनाङ्कशः, पुनर्भव इत्यादि । नखः पुं-नपुंसकः, नखरस्तु 55 खातविशेष इत्यादि।
त्रिलिङ्गः । दन्तनाम-दन्तः-दशनः, अयं रुद्रटेन क्लीबेऽपि दाकिः-दासंज्ञकाद्धातोर्यः किः प्रत्ययो विहितस्तदन्तं नाम ! 20 पुलिझं भवेत् । आदिः-प्राथम्यम् । व्याधिः-रोगः । आधिः
- "दशनानि च कुन्दकलिकाः स्युः" इति; तच्चिन्त्यम् । "बन्धकं व्यसनं चित्तपीडाऽधिष्ठानमाधयः"।
| द्विजः, रदः, मुखालङ्करणः, रदन इत्यादि । कपोलनामउपाधिः-धर्मचिन्ता, कैतवम्, कुटुम्बव्यापृतः, विशेषणं कपोल:-गण्डः, गल्ल इत्यादि । गुल्फनाम-गुल्फः-गुडः,60 च । उपधिः-कपटम् । उपनिधिः-न्यासः । प्रतिनिधिः- | प्रपदः. आप्रपदः, खुरकः, निस्तोदः, पादशीर्ष इत्यादि । हस्तिप्रतिबिम्बम् । सन्धिः
गुल्फस्तु प्रौहः । धुटिक-धुण्टक-घुट-गुल्फास्तु स्त्री-पुंसलिङ्गा ॐ "सन्धिः पुमान् सुरुङ्गायां भेदे सञ्चटने भगे"।
वक्ष्यन्ते । केशनाम- केशः-शिरोजः, अङ्गजः, शिरोरुहः, परिधिः-परिवेषः, चक्रप्रान्तः, यज्ञतरुशाखा च । अवधिः- । चिकुरः, चिहुरः; कच:-अयं बाहुलकात् शुष्कवणेऽपि पुसि, "अवधिस्ववधाने स्यात् काले सीनि बिलेऽपि च"। गुरोः पुत्रे तु देहिनामत्वात् सिद्धम् , इभ्यां तु योनिमन्नामत्वात् 66
प्रणिधिः-प्रार्थनम् ,अवधानम् ; चरश्च : समाधिः-प्रतिसमा- स्त्रीत्वम् । अत्रः-वेलितान इत्यादि; वृजिनश्च, यद् गौड:धानम् , नियमः, मौनम् , चित्तैकाम्यं च। विधिः-कालः, कल्पः, । "वृजिनं कल्मषे क्लीबं केशे ना कुटिलं त्रिधु" ! 30 ब्रह्मा, विधिवाक्यम् , विधानम् , दैवम् , प्रकारश्च । वालधिः- कुन्तलश्च, यद् गौड:
पुच्छम् । शब्दधिः-कर्णः । जलधिः-समुद्रः । अन्तांधः- "कन्तलाः स्यर्जनपदो हलो बालश्च कुन्तलः। 70 व्यवधा । प्रधेस्तु नेमौ स्त्री-पुंसत्वम् , रोगविशेषे च स्त्रीत्वम् ,
हले बाहुलकात् पुंसि । बालःपुं-नपुंसको वक्ष्यते, तद्विशेषोऽपि शिरोधेस्तु स्त्रीत्वम् , इषुधेस्तु स्त्री-पुंसत्वं वक्ष्यत इत्यादि। केशः-कुरलः, अलकम् । अन्धु:-कूपस्तन्नाम-अन्धुः, द्वाहिः,
भावे खः-भावेऽर्थे यः खो विहितस्तदन्तं नाम पुलिंई प्रहिरित्यादि। कृपस्तु स्त्री-नपुंसकलिङ्गः।गुच्छनाम-गुच्छःभवेत् । आशितस्य भवनं आशितम्भवो वर्तते, तृप्तिरित्यर्थः ।
गुत्सः, गुल्लन्छः, गुच्छकः, गुलुच्छुरित्यादि । स्तबकस्तु पुं-नपुंभाव इति किम् ? आशितो भवत्यनया आशितम्भवा पञ्चपूली । सको वक्ष्यते । दिननाम-घनः, सूर्याकः । दण्डयामः-76
अकर्तरिच का स्यात्-भावे जिते च कारके यः | अयमगस्ति-कीनाशयोरपि इत्यादि । दिन-दिवस-वासराणां का प्रत्ययस्तदन्तं नाम पुलिंग भवेत् । आखूनामुत्थानं । पुं-नपुंसकत्वम्, दिवाहोस्तु नपुंसकत्वं वक्ष्यते । स इति समा