Samaysara

SR No.: 008302
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Digambar Jain Swadhyay Mandir Trust
Total Pages: 676
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Philosophy, Religion, & Spiritual
File Size: 3 MB

Page 159

Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા]
જીવ-અજીવ અધિકાર
૧૨૫.
(શાર્દૂત્તવિશાહિત) वर्णाद्यैः सहितस्तथा विरहितो द्वेधास्त्यजीवो यतो नामूर्तत्वमुपास्य पश्यति जगज्जीवस्य तत्त्वं ततः। इत्यालोच्य विवेचकैः समुचितं नाव्याप्यतिव्यापि वा व्यक्तं व्यञ्जितजीवतत्त्वमचलं चैतन्यमालम्ब्यताम्।। ४२ ।।
છે અર્થાત્ જે કદી ચૈતન્યપણાથી અન્યરૂપ-ચળાચળ-થતું નથી, [સ્વસંવેદ્યમ] જે સ્વસંવેધ છે અર્થાત્ જે પોતે પોતાથી જ જણાય છે [1] અને [ ] જે પ્રગટ છે અર્થાત્ છૂપું નથી–એવું જે [ રૂદ્દે ચૈતન્યમ] આ ચૈતન્ય [સર્વેઃ] અત્યંતપણે વેવાયતે] ચકચકાટ પ્રકાશી રહ્યું છે, [ સ્વયં નીવ:] તે પોતે જ જીવ છે.
ભાવાર્થ-વર્ણાદિ અને રાગાદિ ભાવો જીવ નથી પણ ઉપર કહ્યો તેવો ચૈતન્યભાવ તે જ જીવ છે. ૪૧.
હવે, ચેતનપણે જ જીવનું યોગ્ય લક્ષણ છે એમ કાવ્ય દ્વારા સમજાવે છે
શ્લોકાર્થઃ- [વત: નીવ: સ્તિ દેથા ] અજીવ બે પ્રકારે છે- [વદ્ય: સહિત:] વર્ણાદિસહિત [ તથા વિરહિત:] અને વર્ણાદિરહિત; [તત:] માટે [ નમૂર્તત્વમ્ ઉપાસ્ય] અમૂર્તિપણાનો આશ્રય કરીને પણ (અર્થાત અમૂર્તપણાને જીવનું લક્ષણ માનીને પણ ) [ નીવસ્ય તત્ત્વ] જીવના યથાર્થ સ્વરૂપને [ M*Jત્ ન પશ્યતિ ] જગત દેખી શક્ત નથી- [રૂતિ બાનોએ ] આમ પરીક્ષા કરીને [ વિવે.] ભેદજ્ઞાની પુરુષોએ [ન
વ્યાપિ તિવ્યાપિ વા] અવ્યાતિ અને અતિવ્યામિ દૂષણોથી રહિત [ ચૈતન્યમ] ચેતનપણાને જીવનું લક્ષણ કહ્યું છે [સમુચિત ] તે યોગ્ય છે. [વ્ય$] તે ચૈતન્યલક્ષણ પ્રગટ છે, [ વ્યતિ–નીવ-તત્ત્વમ્] તેણે જીવના યથાર્થ સ્વરૂપને પ્રગટ કર્યું છે અને [ આવનં] તે અચળ છે-ચળાચળતા રહિત, સદા મોજૂદ છે. [ કાનભ્યતા ] જગત તેનું જ અવલંબન કરો ! ( તેનાથી યથાર્થ જીવનું ગ્રહણ થાય છે.)
ભાવાર્થ:નિશ્ચયથી વર્ણાદિભાવો-વર્ણાદિભાવોમાં રાગાદિભાવો આવી ગયાજીવમાં કદી લાપતા નથી તેથી તેઓ નિશ્ચયથી જીવનાં લક્ષણ છે જ નહિ; વ્યવહારથી તેમને જીવનાં લક્ષણ માનતાં પણ અવ્યાતિ નામનો દોષ આવે છે કારણ કે સિદ્ધ જીવોમાં તે ભાવો વ્યવહારથી પણ વ્યાપતા નથી. માટે વર્ણાદિભાવોનો આશ્રય કરવાથી જીવનું યથાર્થ સ્વરૂપ ઓળખાતું જ નથી.
અમૂર્તિપણું જોકે સર્વ જીવોમાં વ્યાપે છે તો પણ તેને જીવનું લક્ષણ માનતાં અતિવ્યાપ્તિ નામનો દોષ આવે છે, કારણ કે પાંચ અજીવ દ્રવ્યોમાંના એક પુદ્ગલદ્રવ્ય સિવાય ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ-એ ચાર દ્રવ્યો અમૂર્ત હોવાથી,
Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com