Page Text
________________
પ્રવચન નં. ૨૨
૨૮૧ કર્તાનો દોષ આવે. હું જ્ઞાતા ને છ દ્રવ્ય મારું જોય તો સંકરદોષ ખીચડો થઈ ગયો. જોય અને જ્ઞાન જુદું ન રહ્યું. તે શેયને જાણનારું જ્ઞાન નથી. જ્ઞાયકને જાણનારું જ્ઞાન છે. અને જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે આત્માને જાણતું જ પ્રગટ થાય છે. પરને ન જાણે ને આત્માને જ જાણે, તેવું જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે દરેકને, પણ તેનું લક્ષ ત્યાં નથી. ઉપયોગ લક્ષણ છે ઉપયોગમાં બાળ ગોપાળ સૌને ભગવાન આત્મા જણાય છે. પણ તેના ઉપર તેનું લક્ષ જતું નથી. આ જણાય છે, આ જણાય છે એમ લક્ષ કરે છે તો પરદ્રવ્યના સંયોગજનિત પર્યાય છે તે અશુદ્ધતા દ્રવ્યદૃષ્ટિમાં ગોણ છે.
જો એક વાત આવી કે પર્યાય આત્મામાં નથી તેમ આવે છે તે દૃષ્ટિપ્રધાન કથન છે. અને પર્યાય આત્મામાં છે તેને ગૌણ કરીને તું દ્રવ્યદૃષ્ટિ કરી લે તો એ જ્ઞાનપ્રધાન કથન થયું. વસ્તુ દ્રવ્યપર્યાય સ્વરૂપ છે. તો જ્ઞાન પ્રધાનથી વાત કરે જ્યારે, ત્યારે પર્યાય પણ છે અને દ્રવ્ય પણ છે. તો હવે પર્યાયને ગૌણ કરી નાખ, લક્ષ છોડી દે. પર્યાયનો અભાવ નથી. પ્રમાણમાં પર્યાયનો અભાવ નથી. દૃષ્ટિના વિષયમાં પર્યાયનો અભાવ છે. પ્રમાણમાં સદ્ભાવ છે. પ્રમાણજ્ઞાન એટલે એક સાથે દ્રવ્ય ને પર્યાય બેને જાણવું તેનું નામ પ્રમાણજ્ઞાન. તો
જ્યારે ગૌણની વાત આવે પર્યાયની ત્યારે સમજવું કે જ્ઞાનપ્રધાન કથન છે. અને આત્મામાં પ્રમત્ત અપ્રમત્ત નથી એમ કહે ત્યાં દૃષ્ટિપ્રધાન કથન છે.
આ બે ય કથનની પદ્ધતિ ચાલે છે. નથી એમ કહે ત્યારે દૃષ્ટિપ્રધાન કથન છે. છે પર્યાય, નથી એમ નહીં. સસલાના શીંગડા નથી. છે પણ તેને ગૌણ કર. તેને અભૂતાર્થ કરી નાખ. તે વ્યવહારનયનો વિષય છે. આશ્રય કરવા યોગ્ય નથી. તેમ પ્રમાણજ્ઞાનમાં મુખ્ય ગૌણ હોય દૃષ્ટિના વિષયમાં મુખ્યગૌણ ન હોય. બે દિકરા હોય તો એક દિકરા મોટાનું સગપણ કરવું છે ને નાનાને વાર છે પણ એક જ દિકરો હોય તો! આહા! જોનારા તો નવા હોય ને, તો દિકરો બેઠો હતો. જોવા આવ્યા મુરતિયાને. પિતાને પૂછ્યું આ તમારો મોટો દિકરો કે નાનો. બે હોય તો હું નાનો મોટો કહું. બે હોય તો આ નાનો ને આ મોટો તેમ કહેવાય, પણ એક જ હોય તો તેમાં નાનાનો ધર્મ નથી ને મોટાનો ધર્મ નથી. સમજાય છે આ તો દૃષ્ટાંત છે ડૉક્ટર. તેમ આ ભગવાન આત્મા નિરાળો છે. અનાદિ અનંત દૃષ્ટિનો વિષય એકોહમ્ છે. તેમાં મુખ્ય ગૌણ શું છે? તેમાં મુખ્ય ગૌણ છે નહીં.
ભગવાન આત્મા તો એકોહમ્. એક જ છે તેમાં બેપણું નથી. તેમાં સ્વૈત નથી અદ્વૈત છે આત્મા, અભેદ-સામાન્ય. પછી તેમાં જ્ઞાનપ્રધાન કથનમાં બેપણું છે. દ્રવ્ય પણ છે ને પર્યાય પણ છે તો પર્યાયને ગૌણ કર. ગૌણ કર એટલે લક્ષ છોડી દે તેમાં આત્મબુદ્ધિ છોડી દે. શરીર છે, કર્મ છે, રાગ છે, કોણ ના પાડે છે. ઈ એનામાં હું મારામાં. તે અહીંયા વાત કરે
| SR No. | 008241 |
| Book Title | Gnayak Swaroop Prakashan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lalchandra Pandit |
| Publisher | Digambar Jain Kundamrut Kahan |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse |
| File Size | 3 MB |