Page Text
________________
૨૭૧
પ્રવચન નં. ૨૧ તો કર્તા થઈ ગયો રાગનો. કર્તા થયા વિના નૈમિત્તિક ન હોય. કર્તા ન થાય તો તે જ્ઞાતા રાગનો થઈ જાય તો ત્યાં નૈમિત્તિક ન હોય રાગ.
અશુદ્ધપણું પરદ્રવ્યના સંયોગથી આવે છે એટલે એના લક્ષે થાય છે. થાય છે પોતાના કાળે પણ તેનું લક્ષ પર ઉપર હોય તો પરદ્રવ્યથી થાય છે તેમ નિમિત્તપ્રધાન કથનથી કહેવામાં આવે છે. નૈમિત્તિક સિદ્ધ કરવું હોય ને ત્યારે નિમિત્તપ્રધાન કહેવાય. જ્યારે ક્ષણિક ઉપાદાન કહેવું હોય તો તે નિમિત્ત નથી. તે ય છે જડકર્મ જ્ઞેય થઈ ગયું. અહીંયા (પોતામાં) જ્ઞાતા થયો પરિણામનો જ્ઞાતા અને કર્મ પણ જોયપણે જણાય છે સાધકને. નિમિત્તપણે કર્મ જણાતા નથી. કર્મ નિમિત્તપણે જણાય તો નૈમિત્તિક થાય. નૈમિત્તિક થાય તો તેનો કર્તા થઈ જાય.
ત્યાં મૂળ દ્રવ્ય તો અન્યદ્રવ્યરૂપ થતું નથી. મૂળ દ્રવ્ય હો ! મૂળ જ્ઞાયક ભગવાન આત્મા ચિદાનંદ છે અંદરમાં. એક આત્મા છે તેના બે પડખાં છે. એક સામાન્ય પડખું શુદ્ધ અનાદિ અનંત તેને દ્રવ્ય કહેવાય. અને વર્તમાન જે પરિણામ થાય તેને બીજું પડખું કહેવાય. પરિણામ કહો, હાલત કહો, દશા કહો અથવા તેને ક્ષણિક ઉપાદાન કહો. પર્યાયનું બીજું નામ ક્ષણિક ઉપાદાન છે. ખરેખર પર્યાયનું નામ ક્ષણિક ઉપાદાન છે. ખરેખર પર્યાયનું નામ નૈમિત્તિક નથી. અને જગતના પદાર્થનું નામ નિમિત્ત નથી એનું નામ શેય છે. આઠ કર્મ જ્ઞેય છે નિમિત્ત નથી. નિમિત્ત જેને દેખાય છે એને નૈમિત્તિક ક્રોધ ઊભો થયો અને ક્રોધ ઊભો થયો તો તેનો કર્તા હું છું ને એ મારું કર્મ એ સંસાર ઊભો થઈ ગયો. આઠ કર્મ શેય છે એ નિમિત્ત નથી. આહા! પોતામાં જાણનારને જાણ તો તને જોયપણે એ જણાશે પણ નિમિત્તપણે નહીં જણાય. કેમકે નૈમિત્તિક ભાવ ઊભો થાય તો નિમિત્ત કહેવાય ને? મિથ્યાત્વ ઊભું થાય તો નિમિત્ત કહેવાય, પણ સમ્યગ્દર્શન ઊભું થયું પ્રગટ, તો સમ્યગ્દર્શનને કોઈ પરપદાર્થ નિમિત્ત ન હોય.
મિથ્યાત્વને પર પદાર્થ નિમિત્ત હોય. અલૌકિક વાત છે. રાગની સિદ્ધિમાં પણ જો ઊંડો ઉતરે તો રાગ નીકળી જાય. કર્તબુદ્ધિ છૂટી જાય ને જ્ઞાતા થઈ જાય સાક્ષાત. અકર્તા કહો કે જ્ઞાતા કહો. વિશેષ અપેક્ષાએ પણ અકર્તા થાય છે રાગનો અથવા તેનો જ્ઞાતા થઈ જાય છે.
ત્યાં મૂળ દ્રવ્ય તો અન્ય દ્રવ્યરૂપે થતું નથી. તેને શુભાશુભરૂપે આત્મા થતો નથી, ક્રોધરૂપે આત્મા થતો નથી એમ કહે છે. ક્રોધ અન્ય દ્રવ્ય છે. ક્રોધ છે પરદ્રવ્ય છે, અન્ય દ્રવ્ય છે, સ્વદ્રવ્ય નથી. આહાહા ! અન્ય દ્રવ્યરૂપે ભગવાન શુદ્ધાત્મા કોઈ કાળે દેહરૂપે, કર્મરૂપે, રાગરૂપે, ક્રોધરૂપે થવો અશક્ય છે. થતો જ નથી, થયો નથી અને થવાનો પણ નથી. એવું એક દ્રવ્ય ત્રિકાળી સામાન્ય શુદ્ધ રહે છે. દ્રવ્ય તો અન્ય દ્રવ્યરૂપ થતું નથી.
| SR No. | 008241 |
| Book Title | Gnayak Swaroop Prakashan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lalchandra Pandit |
| Publisher | Digambar Jain Kundamrut Kahan |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse |
| File Size | 3 MB |