Page Text
________________
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
હવે કહે છે અહીંયા-કર્તા કર્મનું અનન્યપણું અભેદ થઈને અનુભવ કરાવવો છે. એટલે થોડીક આ ભૂમિકા છે. મને જ્ઞાનની પર્યાય જણાય છે. એમાં તો આવ. આહા ! જ્ઞાનની પર્યાયને ભેદને જાણે છે તો સ્વપરપ્રકાશક દેખાશે. પણ એ જ્ઞાનની પર્યાય અભેદ થઈને અભેદને જાણશે તો સ્વપરપ્રકાશક નહીં દેખાય. સ્વપ્રકાશક દેખાશે સ્વ પ્રકાશકમાં અનુભવ થાય, સ્વપરપ્રકાશકમાં અનુભવ ન થાય. સ્વપરપ્રકાશક વ્યવહાર છે. પ૨ને જાણવું અજ્ઞાન છે, સ્વપરને જાણવું વ્યવહાર છે અને સ્વને જાણવું તે નિશ્ચય છે.
કહે છે તે ભાવને જ્ઞાયકપણું પ્રસિદ્ધ છે. જગતને પ્રસિદ્ધ છે. એટલે જાણનાર આત્મા જ્ઞાયક છે. કેમ કે પરને જાણે છે માટે તેને જાણનાર જ્ઞાયક તેમ કહેવામાં આવે છે. ઘીનો ઘડો જગતને પ્રસિદ્ધ છે પણ ઘડો માટીમય છે ને ઘીમય નથી તે જગતને પ્રસિદ્ધ નથી. આહા ! એને જે પ્રસિદ્ધ છે તેના દ્વારા એને જે અપ્રસિદ્ધ છે તે સમજાવવું છે. એને પ્રસિદ્ધ શું છે ? ઘીનો ઘડો એ તરત જ હા પાડે. પણ ઘડો માટીમય છે ઘી મય નથી. ત્યાં જો આવે ને પકડે તો તેને જ્ઞાન તે તે પ્રકારે સમ્યક્ થઈ જાય. તેમ ઘીના ઘડા દ્વારા તેને માટીનો ઘડો છે તેમ સમજાવવું છે પણ જે માટીનો ઘડો સમજતો નથી અને ઘીનો ઘડો જ કાન ઉપર આવ્યો છે તેવા જીવને તેની ભાષાથી સમજાવે છે.
૨૪૨
એટલે જ્ઞાન કોને કહેવાય ? જ્ઞાયક કોને કહેવાય ? જાણનાર કોને કહેવાય ? કે પરને જાણે તેને જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. ઘીના ઘડા જેવું કથન છે જો ઘીનો ઘડો થાય તો જ્ઞાન પરને જાણે. અસદ્ભૂત વ્યવહાર છે-અસદ્ભૂત વ્યવહાર તો ખોટો વ્યવહાર છે. જ્ઞાન પરને જાણે છે તે અસદ્ભૂત વ્યવહાર છે. જ્ઞાન ભેદને જાણે છે તે સદ્ભૂત વ્યવહાર છે, અભેદને જાણે છે તે નિશ્ચય છે. અભેદને સમજાવવા માટે, અસદ્ભૂત વ્યવહાર દ્વારા સદ્ભૂતમાં લાવીને પછી નિશ્ચયમાં લઈ જાય છે.
ઠેઠ જ્ઞાયક સુધી પહોંચાડે છે. આ જગતને પ્રસિદ્ધ છે. તો પણ જ્ઞેયકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. એટલે જ્ઞેયનો પ્રતિભાસ થાય છે છતાં જ્ઞેયો જણાતા નથી. એને તો જ્ઞાન જ જણાય છે-જ્ઞાયક જ જણાય છે.
તેવો જ્ઞાયક ને જ્ઞાનનો સ્વભાવ જ છે. તે જ્ઞાનમાં જ્ઞાયક જ જણાય ને પર ન જણાય. જો પ૨ જણાય તેમ ભાસે તો અજ્ઞાન અને પરનો પ્રતિભાસ થવા છતાં પર ન જણાય ને સ્વ જણાય તો અનુભવ. પરનો ભલે પ્રતિભાસ થાય પણ તેનું લક્ષ ક્યાં છે ? જો જ્ઞાનનું લક્ષ પરના પ્રતિભાસ ઉ૫૨, બિંબ ઉપર રહે ને કાં પ્રતિબિંબ ઉપર રહે તો અજ્ઞાન છે. પ્રતિબિંબ ઉપર જાય તો તેનું બિંબ ઉપર જ્ઞાન ગયું.
દર્પણમાં, અગ્નિ જણાય છે અગ્નિની જ્વાળા, તો દર્પણેય ગયું અને દર્પણની જે
| SR No. | 008241 |
| Book Title | Gnayak Swaroop Prakashan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lalchandra Pandit |
| Publisher | Digambar Jain Kundamrut Kahan |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse |
| File Size | 3 MB |