________________
૨૦૦
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન ભાવ કારણ છે પણ આત્મા કારણ થતો નથી. આ અંદરનો, અંતરના ભેદજ્ઞાનની વાત ચાલે છે.
સંસારની અવસ્થા અનાદિકાળની છે. સંસારની અવસ્થા છે, છતાં જીવ સંસારી થયો નથી. બ્રહ્મચારી બહેનો કુટુંબમાં રહે છે. પણ એ નિરંતર બ્રહ્મચારીપણે રહે છે. એમ આ ત્રિકાળ ભગવાન આત્મા ત્રિકાળ બ્રહ્મચારી છે. એને રાગનો સંસર્ગ, સમાગમ થયો નથી. નિત્ય બ્રહ્મચારી છે. આહાહા ! ત્રિકાળ બ્રહ્મચારી એનું બ્રહ્માનંદ પોતાનું સ્વરૂપ જ છે. એ પોતાના સ્વરૂપમાં જ રહેલો છે. એ રાગમાં જતો નથી. સંસાર અવસ્થામાં અનાદિ કાળથી કર્મનો બંધ અને દૂધ અને પાણીની માફક થયેલો દેખાય છે. પણ એ દ્રવ્યકર્મનો બંધ
ભાવકર્મની સાથે છે. જીવતત્ત્વની સાથે એ જડકર્મો બંધાણા નથી. અત્યારે ત્રણે કાળે, નિગોદના જીવને પણ, એનું જે પરમાત્મ તત્ત્વ અંદર બિરાજમાન છે, આસ્ત્રવથી ભિન્ન, અજીવથી ભિન્ન, એવો ભગવાન આત્મા, એ પરમાત્માના કારણે કર્મબંધ થતો નથી, પરમાત્માને જે ભૂલે છે અને દેહાદિને પોતાના માને છે, એવા રાગાદિ જીવના પરિણામને કારણે કર્મનો સંયોગ થાય છે. જેવી રીતે શરીર ઉપર તેલનું મર્દન કર્યું હોય તો રજ બંધાય છે પણ રજનો બંધ શરીરની સાથે છે કે શરીરની એક અવસ્થા ચીકણી થઈ તેની સાથે છે.
જો શરીરની સાથે રજ બંધાઈ ગઈ હોય તો ગમે તેટલા સાબુ લગાવો તો એ રજા નીકળે નહીં. રજ તો નીકળી જાય છે ને રજનું કારણ પણ ચીકાશ નીકળી જાય છે ને શરીર તો એવું ને એવું, પહેલાં હતું એવું જ રહી જાય છે. તેલના મર્દન વખતે કે તેલનું મર્દન ન હોય ત્યારે શરીરનો જે અંદરનો ભાગ છે એમાં તો તેલનો સ્પર્શ થયો નથી. તેલ અંદર જતું નથી તો રજ અંદર ક્યાંથી જાય.
એમ આ પરમાત્મદ્રવ્ય છે આત્મા, આ આચાર્ય ભગવાન કહે છે કે શુદ્ધનયનો ઉપદેશ | વિરલ છે. શુદ્ધનયનો ઉપદેશ ગમે ત્યાં નથી મળતો. શોધે તો મળે. આ જે તેલના મર્દનની ચીકાશ ઉપર ઉપર છે, શરીરમાં એ તેલ પ્રવેશી શકતું નથી, એમ આ ભગવાન ત્રિકાળ જ્ઞાનાનંદ પરમાત્મા છે, ભગવાન છે. એની ઉપરની એ દશા છે, અને એ પણ દશામાં ચીકાશ ક્યારે આવે, કે સ્વભાવને ભૂલે તો, પરને પોતાનું માને તો પર્યાયમાં ચીકાશ આવે. પર્યાયમાં ચીકાશ આવે ત્યારે પણ દ્રવ્ય ચીકણું થતું નથી. દ્રવ્ય મલિન થતું નથી. દ્રવ્ય ને પર્યાયની અંતરંગમાં સ્વભાવથી જુદાઈ છે. સ્વભાવથી બે તત્ત્વ ભિન્ન ભિન્ન છે.
જીવતત્ત્વ ને આસ્રવતત્ત્વ પોત પોતાના સ્વભાવથી બે પણ રહેલા છે. બે થઈને એક જીવ કદી થતો નથી. અનાદિ બંધ પર્યાય ને આ કર્મના બંધનું કારણ કોણ છે? કર્મના બંધનું કારણ એની એક સમયની અજ્ઞાન અવસ્થા છે એ નિમિત્ત કારણ છે. ઉપાદાન કારણ તો