________________
૧૯૮
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન
9t
પ્રવચન નં. ૧૬ અમૃતપ્રભાત એપાર્ટમેન્ટ - રાજકોટ
- તા. ૨૨-૭-૯૧
આ શ્રી સમયસારજી પરમાગમ શાસ્ત્ર છે. તેનો પ્રથમ જીવ નામનો અધિકાર, એમાં આ છઠ્ઠી ગાથા છે. એમાં જીવનું મૂળ સ્વરૂપ, અસલી સ્વરૂપ શું છે? સ્વાંગ વગરનો આત્મા કેવો છે? આત્માને સ્વાંગવાળો તો જોયો અનંતકાળથી.
ભગવાન આત્મા બંધ અને મોક્ષ એના સ્વાંગથી આત્મા રહિત છે. ભાવબંધ એનાથી રહિત અને ભાવમોક્ષથી પણ રહિત છે. નવ તત્ત્વને સર્વજ્ઞ ભગવાને સ્વાંગમાં નાખ્યા છે. પુણ્ય પાપનો સ્વાંગ, આસ્ત્રવનો સ્વાંગ, સંવર, નિર્જરા, બંધ મોક્ષનો સ્વાંગ, પર્યાય માત્ર સ્વાંગ છે.
જેમ નાટકોમાં એક પુરુષ અનેક પ્રકારના સ્વાંગ ધારણ કરે, પુરુષ એક હોય પણ સ્વાંગ અનેક પ્રકારના ધારણ કરે, એમ આ જે શુદ્ધાત્મા છે, એની અવસ્થાઓ અનેક પ્રકારની થાય છે, તેથી અનેક પ્રકારના એ સ્વાંગ ધારણ કરે છે, એમ કહેવાય. પણ એ સ્વાંગથી પરમાત્મા ભિન્ન છે. ચક્રવર્તીનો સ્વાંગ ત્યે કોઈ નાટકમાં, એને એ પુરુષ પાછો દારૂડીયો થઈને આવે, ભિખારી થઈને આવે, સ્ત્રીનો સ્વાંગ ધારણ કરે, બહારવટિયાનો સ્વાંગ ધારણ કરે, પોલીસનો સ્વાંગ ધારણ કરે. એક જ પુરુષ અનેક પ્રકારના વેષ લઈ આવે, બહુરૂપીયા અનેક પ્રકારનાં સ્વાંગ ધારણ કરે, અને એવી રીતે એક્ટીંગ કરે, કે ઓલાને ઘડીવાર તો સારું લાગી જાય.
એટલે ઈ સ્વાંગ અને સ્વભાવનું જેને ભેદજ્ઞાન નથી, એ સ્વાંગને આત્મા માને છે. સ્વાંગ આત્મા નથી. સ્વાંગથી રહિત શુદ્ધાત્મા એ આત્મા છે અને અહીંયા તો એ અંદરની પર્યાયનો સ્વાંગ પણ આત્માને નથી એમ કહે છે. દ્રવ્ય સ્વભાવે આત્મા રહ્યો છે. બધાનો આત્મા બધા આત્માઓ સ્વભાવે શુદ્ધ છે. ત્રિકાળ શુદ્ધ છે. નિત્ય નિરાવરણ છે એને ભાવકર્મનું આવરણ નથી. એને આઠ પ્રકારના કર્મનું આવરણ લાગુ પડતું નથી. એવો જે આત્મા, તે દૃષ્ટિમાં લઈને અનુભવ કરતાં સમ્યગ્દર્શન થાય છે. ઊંચામાં ઊંચી ગાથા છે. એમાં આપણે અહીંયા સુધી આવ્યા છીએ.
એવો જે જ્ઞાયક એક ભાવ છે તે, ત્રણ લીટી પૂરી થઈ'તી, “જ્ઞાયક એક ભાવ છે તે એ સામાન્ય પડખું બતાવ્યું એનું. હવે વિશેષ પડખાંનું જ્ઞાન કરાવે છે. આત્મા એક છે.
