Page Text
________________
પ્રવચન નં. ૧૦
૧૩૧
જીવની સાથે કર્તા કર્મ સંબંધનો અજ્ઞાનભાવમાં પણ અભાવ છે. અજ્ઞાનદશામાં પણ કર્તાકર્મ સંબંધનો અભાવ છે. કેમકે આત્મા અકર્તાપણું છોડી એક સમય પૂરતો પણ રાગનો કર્તા બની શકતો નથી. એક ગાથા બસ છે. કારણ આપ્યું ને કર્મ બંધાય છે તેનો સ્વીકાર કર્યો. અજ્ઞાનીને કર્મ બંધાય છે અને કર્મબંધમાં કારણ કોણ છે ? કે અજ્ઞાનીનો અજ્ઞાનભાવ શુભાશુભભાવ અને આત્મા તેનું કારણ કેમ નથી ? કે આત્મા એ રૂપે પરિણમતો નથી. શુભાશુભરૂપે આત્મા થતો જ નથી. આહા ! માટે એ કારણ થતો નથી, કર્મના બંધમાં એ નિમિત્ત કારણ નથી. ઉપાદાન કારણ કર્મનું કર્મમાં છે. નિમિત્ત કારણ રાગ છે. પણ રાગરૂપે આત્મા પરિણમતો નથી. માટે આત્મા વ્યાપ્ય વ્યાપક ભાવે કર્તા નથી અને નિમિત્ત-નૈમિત્તિક ભાવે પણ કર્તા નથી. આહા !
એનામાં નિમિત્ત થવાની યોગ્યતા જ નથી, કર્તા પણ નથી ને કારણ પણ નથી. બે શબ્દ છે. કર્તા, કારયિતા, અનુમોદક ને કારણ પણ નથી. ચાર બોલ આવે છે. ચારનો અભાવ છે આત્મામાં. આત્મા ઉપાદાનપણે કર્તા નથી ને કારણ નથી નિમિત્તપણે કર્તા કે કારણ પણ નથી. આત્મા હેતુ થતો નથી. કોઈ પણ જગતના પદાર્થ પરિણમે તેમાં કોઈ કારણ નથી. બીજાના સમ્યગ્દર્શનમાં આત્મા કારણ નથી. બીજાના મિથ્યાત્વમાં તો કારણ નથી. પોતામાં ઉત્પન્ન થતો મિથ્યાભાવ તેનું ય કારણ નથી. અને પોતાના સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ થાય તેનુંય કારણ આત્મા નથી અને જો આત્માના કારણે સમ્યગ્દર્શન થતું હોય તો આત્મા તો પ્રથમથી જ હતો, અને જો સમ્યગ્દર્શનનું કારણ હોય તો મિથ્યાત્વનું કારણ પણ થઈ જાય. માટે અકારણ પરમાત્મા છે.
શુભાશુભ ભાવો તેમના સ્વભાવે પરિણમતો નથી. પરિણમતો નથી એટલે થતો નથી. પ્રાણભાઈ કામદારે પૂછ્યું હતું કે પરિણમતો નથી એટલે શું ? પરિણમતો નથી એટલે એ રૂપે થતો નથી. એને એમ કે એ રૂપે પરિણમે તો છે ને ? નહિ, પરિણમતો નથી એટલે એ રૂપે થતો નથી, એવો અર્થ છે. પરિણમે છે શુભાશુભભાવે આત્મા એમ નથી. આત્મા જ્ઞાન રૂપે ય પરિણમતો નથી, મોક્ષ રૂપેય પરિણમતો નથી તો એ કર્મરૂપે ક્યાંથી પરિણમે ? એ તો અપરિણામી પદાર્થ છે.
‘‘ન ભવતિ’’ શબ્દ છે. તે રૂપે થતો નથી. ‘‘શુમાશુમમાવનાં સ્વમાવેનાપરિામનાભ્રમત્તોપ્રમત્તશ્વ ન મવતિ- ‘“ન ભવતિ’' એ રૂપે થતો નથી. પણ થાય ક્યાંથી ? પ્રમત્ત અપ્રમ રૂપે પણ ન થાય એટલે એ સ્વભાવે પરિણમતો નથી. એટલે એ રૂપે થતો નથી. આત્મા આસ્ત્રવરૂપે ક્યાંથી થાય ? જીવ જો આસ્ત્રવરૂપે થઈ જાય તો બેયનો નાશ થાય. આસ્ત્રવની સિદ્ધિ ન થાય ને જીવની પણ સિદ્ધિ ન થાય આસ્ત્રવ આસ્ત્રવ ભાવે છે,
| SR No. | 008241 |
| Book Title | Gnayak Swaroop Prakashan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lalchandra Pandit |
| Publisher | Digambar Jain Kundamrut Kahan |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse |
| File Size | 3 MB |