Gnayak Swaroop Prakashan

SR No.: 008241
Original Sutra Author: N/A
Author: Lalchandra Pandit
Publisher: Digambar Jain Kundamrut Kahan
Publication Year: 2007
Total Pages: 487
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse
File Size: 3 MB

Page 147

૧૩)
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન કલ્પના કરે છે, તો રાગ દ્વેષ થાય છે.
એમ જે કર્મ છે તેમાં તેનો અનુભાગ રસ છે. ક્રોધ, માન, માયા, લોભ એ બધા મિથ્યાત્વ અવ્રત કષાય ને યોગ એ ચારે પ્રકાર કર્મની સ્થિતિમાં પડેલા છે. અને ખરવાના કાળે ઉદયમાં આવે છે. ઉદયમાં આવે છે તે જ્ઞાનમાં જણાય છે. જાણવાના કાળે હું જાણનાર છું એ ભૂલાય ગયું અને જાણનાર જણાય છે એ ખ્યાલમાં ન આવ્યું. અને કર્મ જણાય છે એના પર લક્ષ ગયું અને મને રાગ જણાય છે ને જ્ઞાન જણાતું નથી, એનું નામ અજ્ઞાન છે.
ભલે શુભાશુભ ભાવ થાય કહે છે, તો પણ, જુઓ કષાયોના ઉદયની વિચિત્રતાના વશે પુણ્ય પાપને ઉત્પન્ન કરનાર પ્રકૃત્તિનો બંધ થાય તેને ઉત્પન્ન કરનાર એટલે નિમિત્તપણે ઉત્પન્ન કરનાર, એનું નિમિત્ત કોણ છે ? જીવ તત્ત્વ નિમિત્ત નથી. એનું નિમિત્ત શુભાશુભભાવ આસ્રવ નિમિત્ત છે.
આ એક ગાથામાં તો બધા સિદ્ધાંતો, આખો સમયસારનો સાર ભરી દીધો છે. બાર ગાથામાં સંક્ષેપ રુચિવાળો જીવ પામી જાય છે. થોડામાં ઘણું ભરી દીધું છે. એટલે કહે છે કે ભલે શુભાશુભભાવ થાય, પણ એ કર્મના બંધમાં એ નિમિત્ત છે. એને ઉત્પન્ન કોણ કરે છે? નિમિત્તપણે નિમિત્ત કર્તા કોણ? જીવ નિમિત્ત કર્યા નથી. સાત અથવા આઠ કર્મ બંધાય છે તે તેની યોગ્યતાથી બંધાય છે. તેમાં નિમિત્ત કારણ જીવ નથી. તેમાં નિમિત્ત કારણ શુભાશુભ ભાવ છે.
હવે શુભાશુભ ભાવરૂપે પરિણમી જાય તો તો આત્મા અને શુભાશુભ ભાવ એક થઈ જાય અને આત્મા નિમિત્ત થઈ જાય. તો નિમિત્ત બનતા નિત્ય કર્તાનો દોષ આવે માટે આત્મા એ વખતે તેનું નિમિત્ત થતો નથી. એક અંશ નિમિત્ત થાય છે એ વખતે બીજો અંશ | નિમિત્ત થતો નથી. વિશેષ નિમિત્ત થાય છે અને સામાન્ય નિમિત્ત થતું નથી. એ તો જુદું ને જુદું રહી જાય છે.
એમ કહ્યું ને પુણ્ય-પાપને ઉત્પન્ન કરનાર જીવ નહીં. શું કહે છે? સમસ્ત અનેકરૂપ શુભાશુભભાવો. નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધ રાગની સાથે છે, જીવની સાથે નથી. નવા પુણ્ય-પાપ ઉત્પન્ન થાય છે અજ્ઞાનીને, બંધાય છે તેમ કહ્યું. પણ તેનું નિમિત્ત કારણ શુભાશુભભાવ છે. શુભાશુભભાવ નિમિત્ત થાય છે ત્યારે તે શુભાશુભભાવનો કર્તા થતો નથી કારણ કે એ રૂપે થતો જ નથી, થાય તો કર્તાકર્મ સંબંધ થાય. પણ શુભાશુભભાવ સ્વયંકૃત છે. જીવકૃત નથી. અથવા કર્મ કહો તો કર્મકૃત છે પણ જીવકૃત તો નથી. કર્મકૃત એટલે જૂના કર્મના ઉદયના વિપાકરૂપ થાય છે. માટે તેને કર્મકૃત કહો યા તો પર્યાયકૃત કહો. પણ જીવકૃત તો શુભાશુભ છે જ નહિ.