________________
પ્રવચન નં. ૯
૧ ૧૧
વિભાગ - ૪
પ્રવચન નં. ૯ દિવાનપરા -રાજકોટ
તા. ૩-૭-૮૯
»3
સમયસારની બીજી ગાથામાં સાત પદથી શરૂ કર્યું, ને પછી સ્વસમય ને પરસમય એમ લીધું મૂળ ગાથામાં. એણે મૂળ પ્રમાણજ્ઞાનનો વિષય લીધો. પછી એમાં સ્વસમય ને પરસમય લીધું. અને ત્રીજી ગાથામાં “એકત્વ નિશ્ચયગત સમય સર્વત્ર સુંદર લોકમાં', જે બીજી ગાથામાં એકત્વ નિશ્ચયની વાત કરી હતી એટલે કે શેય પદાર્થ, સમયની વાત કરી. એત્વ નિશ્ચય એવો શબ્દ વાપર્યો'તો. હવે એકત્વ વિભક્ત એ શબ્દ વાપરે છે. એટલું જુદું પાડ્યું, બેન.
એકત્વ નિશ્ચયમાં તો દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય ત્રણેય આવી જાય. અને એકત્વ વિભક્તમાં ભેદજ્ઞાનનો પ્રકાર આવ્યો. પર્યાયથી વિભક્ત અને ગુણથી અવિભક્ત અભિન્ન, અનંતગુણથી એત્વપણું ને અનંત પર્યાયથી વિભક્ત-જુદાપણું, એ ભેદજ્ઞાન પ્રમાણમાંથી એણે ભેદજ્ઞાન કાઢ્યું. હવે એકત્વ નિશ્ચય અને એકત્વવિભક્ત એ બેય શબ્દો જુદા પાડ્યા.
ત્રીજામાંય “એકત્વ નિશ્ચયગત સમય સર્વત્ર સુંદર લોકમાં” એ છએ દ્રવ્યની વાત ત્રીજી ગાથામાં કરી. પોતાના ધર્મને ચુંબે છે, પરને ચુંબતો નથી, આખું પ્રમાણનું દ્રવ્ય લીધુ'તું. (શ્રોતા :- પરથી ભિન્ન) પરથી ભિન્ન સમજાણું. એકત્વ નિશ્ચય શબ્દ વાપર્યો. આમાં એત્વવિભક્ત. એકત્વ નિશ્ચય એટલે શું? કે એ જ્ઞાનપ્રધાન નિશ્ચય એટલે નિશ્ચય શબ્દ વાપર્યો. નિશ્ચયથી એક આત્મા, એકપણું છે. જ્ઞાનપ્રધાન નિશ્ચયમાં દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય ત્રણેય આવી ગયા, એ સામાન્ય પ્રમાણ. એમ એમાં સ્વસમય ને પરસમય ન લેવો. છએય દ્રવ્યમાં એણે ઉતાર્યું.
હવે કહે છે કે એકત્વ વિભક્ત, પાંચમી ગાથામાં એમ કહ્યું'તું કે, તે એકત્વ વિભક્ત આત્માને હું, એકત્વ નિશ્ચયને તો મેં કહી દીધો. હવે મારે એત્વ વિભક્ત કહેવો છે. જે પર્યાયથી સહિત મેં કહ્યો'તો આત્મા, હવે મારે પરિણામ માત્રથી વિભક્ત જુદો કહેવો છે આત્માને, ઈ મોટો ફેર છે. પ્રમાણજ્ઞાનથી સ્થાપે તો બે દ્રવ્યની જુદાઈ છે. અને પર્યાયથી જુદો, એમાં સાધ્યની સિદ્ધિ છે, સમ્યગ્દર્શન થાય છે. કેમકે શ્રદ્ધાનો વિષય લેવો છે. ઓલો જ્ઞાનનો વિષય હતો. જ્ઞાનના વિષયમાં શ્રદ્ધાનો વિષય છુપાયેલો હતો, એ હવે કાઢે છે, એકત્વ વિભક્ત કહીને.
