________________
એ પ્રાણ ના બહાર નીકળવાના "રેચક" (પ્રાણ કે શ્વાસને બહાર કાઢવાની ક્રિયા) નામના ક્રમે - (૧) ઉદ્દાલક ના શરીર ને ખાલી કરી મુક્યું.(૨) આમ, ઉદ્દાલક નો પ્રાણ-વાયુ (પ્રાણ) તેના શરીરનો ત્યાગ કરીને, ચૈતન્ય-૨સથી ભરપુર થયેલા બહારના આકાશમાં જઈને રહ્યો.
આ સમયમાં જેમ,ઉત્પાત ના પવને ઉછાળેલો દાવાનળ(અગ્નિ),સુકા ઝાડને બાળી નાખે છે, તેમ,પ્રાણ ના બહાર નીકળવાના સંઘર્ષણ થી,
(૩) હૃદયમાં ઉત્પન્ન થયેલા,પ્રજ્વલિત જ્વાળાઓ વાળા અગ્નિએ-ઉદ્દાલકના (૪) સઘળા શરીરને (શરીર ની અશુદ્ધિને કે અશુદ્ધ શરીરને) બાળી નાખ્યું.
હે,રામ,ૐકાર ના પહેલા ભાગ (અ-કાર) નું ઉચ્ચારણ થતાં (આગળ બતાવ્યા મુજબ)
(1) શરીરના શોષણ (ખાલી થવા)-રૂપ, (2) પ્રાણ ની આકાશમાં સ્થિતિ-રૂપ,
(3) હૃદયમાંથી અગ્નિની સ્થિતિ-રૂપ અને
(4) અગ્નિથી શરીરના બળી જવા-રૂપ
એ સધળી દશાઓ,ઉદ્દાલકે "સમાધિ ના નિયમ પ્રમાણે ભાવના" થી "માની લીધી હતી" તેમ સમજવું. પણ હઠયોગ થી કરી હતી તેમ સમજવું નહિ,કેમ કે
હઠયોગ થી પ્રાણને બહાર કાઢવામાં આવે તો-મૂર્છા કે મરણ આદિ દુઃખો થવાનો પ્રસંગ થાય છે.
તે પછી ૐૐકારનો બીજો ભાગ-ઉ-કાર અનુદાત્ત સ્વરથી બોલતાં,પ્રાણવાયુ નો "નિશ્ચળ તથા ભરપૂર-રહેવા-રૂપ" "કુંભક" (પ્રાણ કે શ્વાસને રોકવાની ક્રિયા) નામનો બીજો ક્રમ થયો.કે જે ક્રમ માંપ્રાણવાયુ,બહાર-વચમાં-ઉંચે-નીચે કે બીજા કોઇ ભાગોમાં કંઈ પણ ક્ષોભ પામતો નથી.
આ ક્રમમાં જેણે (આગળ કહ્યા મુજબ-રેચક-વખતે હૃદયમાં ની અગ્નિ ની સ્થિતિ-રૂપ) શરીર ને બાળી નાખ્યું હતું.
(૧) તે અગ્નિ ક્ષણ-માત્રમાં શાંત થઇ ગયો.અને,
(૨) સઘળા શરીરની હિમ ના જેવી ધોળી-સ્વચ્છ ભસ્મ દેખાવા લાગી.
(આ સ્થિતિમાં,શરીરના અસ્થિઓ પણ-ધોળાં ભસ્મ જેવાં અને ગતિ વિનાનાં જોવામાં આવ્યાં)
(૩) વંટોળ થી (શ્વાસથી કે રેચકથી) ઉંચી આવેલી તે હાડકાં-વાળી ભસ્મને
(આકાશમાં) અદશ્ય આકારમાં જોડી દીધી.
(૪) પ્રચંડ પવને (શ્વાસે) ઉડાડેલી તે ભસ્મ,આકાશને ઘેરી લઈને,ક્યાંય જતી રહી.
હે,રામ,ૐકાર ના આ બીજા ક્રમમાં,પણ ઉદ્દાલક મુનિએ સમાધિના નિયમ મુજબ ભાવનાથી જ માની લીધી હતી,તેમ સમજવું,પરંતુ હઠયોગથી કરી હતી તે પ્રમાણે સમજવું નહિ,કેમકે-હઠયોગ અતિ-દુઃખદાયી છે.
218
પછી,ૐકાર ના ત્રીજા ભાગ-રૂપ-મ-કાર ના ઉચ્ચારણનો સમય કે -જે શાંતિ આપનાર છે,તેમાં, પ્રાણવાયુ નો "પુરક" (પ્રાણ કે શ્વાસ ને અંદર લઇ જવાની ક્રિયા) નામનો ત્રીજો ક્રમ થયો. આ ક્રમમાં પ્રાણવાયુઓનું પુરણ (પુરાવું કે પાછા પેસવું) થાય છે,માટે આ ક્રમ- પુરક કહેવાય છે. આ ક્રમમાં "જીવ-ચૈતન્ય-માં ભાવનાથી ધારેલા "અમૃતમય આકાશ" (હૃદયકાશ) ના મધ્યમાં રહેલા પ્રાણવાયુઓ" સુંદર શીતળતા ને પ્રાપ્ત થયા.
જેમ,આકાશના મધ્યમાં રહેલી વરાળો અનુક્રમથી શીતળ મેધ-પણાને પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ,આકાશના મધ્યમાં રહેલા,તે પ્રાણવાયુઓ -અનુક્રમે ચંદ્રના મંડળ-પણા ને પ્રાપ્ત થયા. હર્ષથી ભરપૂર થયેલા તે ચંદ્ર-મંડળમાં,તે પ્રાણવાયુઓ અમૃતમય કિરણો ની ધારા-રૂપ થઇ ગયા.