Page Text
________________
159
એ "યુક્તિ"નો (વિષયો પર સ્પૃહા ના રાખવી-તેનો) જો "અભ્યાસ" કરવામાં ના આવ્યો હોય તો તે "દુર્લભ" છે, અને જો સારી પેઠે "અભ્યાસ" કરવામાં આવ્યો હોય તો તે "અતિ-સુલભ" છે. અનુક્રમે અભ્યાસ કરવામાં આવતી,આ "વિષયો ઉપરની અરુચિ-રૂપી યુક્તિ" થી "શાંતિ" સ્પષ્ટ રીતે જણાઈ જાય છે. (એટલે કે-શાંતિ મળે છે)
હે, પુત્ર,જેમ, કોઈ મનુષ્ય ડાંગરને (ડાંગર ના પાકને) ઈચ્છતો હોય, પણ લોભને લીધે (ડાંગર વપરાઈ જાય-તેવા લોભને લીધે તેને વાવે નહિ તો-તેને ડાંગર પ્રાપ્ત થતી નથી, તેમ,જે મનુષ્ય આ "યુક્તિ"ને ઈચ્છતો હોય,પણ ભોગોની લાલચને લીધે તેનો (યુક્તિનો અભ્યાસ કરે નહિ, તેને આ યુક્તિ પ્રાપ્ત થતી નથી. આથી તું પ્રયત્નપૂર્વક એ સ્થિતિને (યુક્તિની સ્થિતિને) સ્થિર કર.
સંસાર-રૂપી-ખાડાઓ-માં પડેલાં પ્રાણીઓ
જ્યાં સુધી,વિષયોમાં નિસ્પૃહ-પણાને (યક્તિને પ્રાપ્ત ના થાય ત્યાં સુધી દુઃખોમાં જ ભમ્યા કરે છે. જેમ,અત્યંત બળવાન મનુષ્ય પણ જો ચાલવા ના લાગે તો દેશાંતર (બીજા દેશ) ને પ્રાપ્ત થતો નથી, તેમ,સમજુ મનુષ્ય પણ જો આ "યુક્તિનો અભ્યાસ" કરે નહિ તો-આ "યુક્તિ"ને પ્રાપ્ત થતો નથી. આથી,જેમ,જળના સિંચન થી લતાની વૃદ્ધિ કરવામાં આવે છે, તેમ,"ધ્યેય" નામની વાસનાના ત્યાગને ઇચ્છતા પુરુષે નિરંતર અભ્યાસ" (યુક્તિ) થી "ભોગો ઉપર અરુચિની વૃદ્ધિ" કરવી જોઈએ.
હે,પુત્ર "ક્રિયા" (કર્મો) ના અનુકુળ ફળને (મોક્ષને) પામવા માટે પણ, હર્ષ-ક્રોધ ને ત્યજી દઈને -પુરુષાર્થ (અભ્યાસ) કરવા સિવાય બીજું કોઈ સાધન નથી. આ જગતમાં ઘણી વખત,દેવ-દેવ" (પ્રારબ્ધ) છે-એમ કહેવામાં આવે છે,પણ,તે દેવનું સ્વરૂપ કંઈ બીજું નથી. પણ પોતાના નિયમિત ઉદ્યમથી (પુરુષાર્થ કે અભ્યાસથી) થતું જે ફળ માનવામાં આવે છે, તે જ દેવ કહેવાય છે. એટલે "સ્વ" (પ્રારબ્ધ) એ શબ્દ પામર લોકોનો જ છે,પણ વિદ્વાનો નો નથી.
જયારે કોઈ મનુષ્યને કોઈ કામમાં સ્પર્ધા આવી જાય છે, ત્યારે તેના (સ્પર્ધા વાળા) શત્રુઓ પોતાની અસહનતાને શાંત કરવા માટે અને તે મનુષ્ય પોતાના હર્ષને શાંત કરવા માટે "દેવ" એ શબ્દ વાપરે છે. જેમ,નિર્જળ ભૂમિના જ્ઞાનથી ઝાંઝવાના પાણીનો ભ્રમ જીતાઈ જાય છે, તેમ "નિયતિ-રૂપી-દેવ" બીજા પ્રબળ ઉધમ (પુરુષાર્થ કે અભ્યાસ) થી જીતાઈ જાય છે.
જે જે સફળ થયેલું કે નિષ્ફળ થયેલું "માનવામાં" આવે છે, તે સઘળું મન થી જ થાય છે. માટે પુરુષાર્થ કરીને જો તેમાં "સફળ થવાનું માનવામાં આવે તો-તે સફળપણાના સુખ ને આપે છે. અમારા સિદ્ધાંતમાં - મન છે તે જ કર્તા છે. એટલા માટે તે મન જે પ્રકારના નિયમિત ફળનો સંકલ્પ કરે છે. તેવું જ નિયમિત ફળ પ્રાપ્ત થાય છે.અને મન જે રીતે દેવ ની કલ્પના કરે છે તે રીતે દેવ કલ્પાઈ જાય છે.
એ મન જો કદાચ "સર્વદા-એકસરખા-સ્વભાવવાળા-પરમાત્માના અનુસંધાનની ધારા ચલાવ્યે જાય, તો,જેમ આકાશમાં પવન અસંગ રહે છે તેમ,પોતે (મન) પણ બ્રહ્માંડના "વિષયો"માં અસંગ રહે છે. અને જો, કદાચ એ મન,શાસ્ત્રોમાં જણાવેલા નિયમ પ્રમાણે નહિ,પણ, વિહિત કર્મોની પદ્ધતિમાં જ ચાલ્યું જાય,તો તે તે કર્મોને અનુસરતાં ફળોને પ્રાપ્ત થાય છે. હે,પુત્ર,એક જાતના "સંકેત" ના માટે જ,કપાયેલો "દેવ" નામનો રૂઢ શબ્દ-પામર લોકોને પહાડ જેવો લાગે છે.
આમ, જ્યાં સુધી મન છે-ત્યાં સુધી દૈવ-પણ નથી અને કોઈ પ્રકારનો નિયમ પણ નથી જ. એટલે મન નષ્ટ થયા પછી,જો કોઇ નિયમ કે દેવ થતાં હોય તો ભલે થાય. મનુષ્ય જો પોતે "કાયર-૫ણા-રૂપી-નપુંસક-સ્વભાવ" ને છોડીને પુરુષ બનીને પુરુષાર્થ કરવા લાગે તો,
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |