Page Text
________________
130
સમતા પામેલું મન-વાસનાઓથી રહિત રહે, તો પ્રારબ્ધ કર્મ વડે પ્રાપ્ત કરેલાં દેહનાં "ચલન અને અચલન" (દેહને હલન ચલન આપી-ક્રિયા કરવી કે ના કરવી) એ બંને "ફળ" માં -તો-સરખાં જ છે. એ બંનેમાંથી કોઈથી યે-પુણ્યનો કે પાપનો ઉદય થાય તેમ નથી.
કર્મોથી થયેલાં "ફળો" માં જે ભોક્તા-પણું થાય છે-તે મન ને લીધે જ છે. માટે જો મન શાંત થયું હોઉં તો તે કરેલું. પણ ના કરેલું જ છે,અને ભોગવેલું એ ના ભોગવેલું-જ થાય છે. જો પુરુષને મનમાં કર્તા-ભોક્તાપણા નો અભિનિવેશ (વિચાર) હોય - તો જ કર્મો કરતા મનુષ્યને -કર્તા-ભોક્તા-પણું પ્રાપ્ત થાય છે.
મારું મન તો "કર્તા-ભોક્તાપણાના અતિ-આગ્રહ-રૂપી" રોગથી રહિત થયું છે.અને મારી બુદ્ધિ, આત્મ-પદના દૃઢ નિશ્ચયવાળી થઇ છે. માટે હું પાપ-પુણ્યોનાં ફળ મળવાની "શંકાઓથી થતી તમામ "અધીરતા" ને ત્યજી દઉં છું.
(૧૧) જનકરાજાએ ચિત્તને આપેલો બોધ
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે,રામ,તે જનકરાજાએ આ પ્રમાણે વિચાર કર્યો અનેજેમ સૂર્ય,અભિમાનથી રહિત રહીને દિવસ કરવાને માટે જ સમુદ્રમાંથી ઉઠે છે, તેમ,તે (જનકરાજા) અભિમાન થી રહિત રહીને જ રાજ-રીતિ થી પ્રાપ્ત થયેલી ક્રિયાઓ કરવા ત્યાંથી ઉઠયો.
એ રાજાએ "આ મારું ઇષ્ટ છે કે આ મારું અનિષ્ટ છે" એવી કલ્પનાઓ કરાવનારી વાસનાઓને ચિત્તમાંથી ત્યજી દીધી અને જાગ્રત અવસ્થામાં પણ સુષુપ્તિવાળા જેવો નિરાભિમાન રહીને પ્રાપ્ત થયેલી ક્રિયાઓ કરી. પૂજ્ય લોકો રાજી રહે.એ રીતે દિવસની સઘળી ક્રિયાઓને (કર્મોને) કરીને એ રાજાએ એવી ને એવી જ ધ્યાન ની લીલાથી પોતે એકલાએ -તે રાત્રિ વિતાવી.
એના મનમાંથી વિષયો સંબંધી ભ્રમણ શાંત થઇ ગયું હતું.અને મનને સમાહિત કરીને તે રહ્યો હતો. પછી તે રાત્રિ વીતી જવા આવી -તે સમયે-તેણે પોતાના ચિત્તને આ પ્રમાણે સમજાવ્યું-કે"હે ચંચળ ચિત્ત,આ સંસાર તારા સુખને માટે નથી,પણ દુઃખને માટે જ છે.એટલા માટે આ સંસારની ખટપટ ત્યજી દઈને ઉપશમ (નિવૃત્તિ) ધારણ કર.ઉપશમ કરવા થી તને વિક્ષેપો વિનાનું સાચું સુખ મળશે. જેમ તું રમત કરતાં કરતાં -સંકલપો ને ઉત્પન્ન કરે છે, તેમ તારી ખટપટને લીધે,સંસાર મોટો થતો જાય છે. જેમ,પાણીના સિંચન થી વૃક્ષ, સેંકડો શાખાઓ વાળું થઇ જાય છે, તેમ તે સંસાર સેંકડો શાખાઓવાળો થાય છે.
અરે, શઠ ચિત્ત,જેમ જેમ તું ભોગોની ઈચ્છા કરતુ જાય છે-તેમ તેમ અસંખ્ય વ્યથાઓ ઉત્પન્ન થતી આવે છે. કારણકે જન્મ-મરણ આદિ સંસારની સૃષ્ટિઓ,વાસનાઓની જાળના વિલાસથી જ થાય છે. આથી હે,ચિત્ત, તું વિચિત્ર ચિતાઓ ત્યજી દઈને ઉપશમ પામ. તું વિવેક રાખીને "આ ચપળ સંસારની સૃષ્ટિ"ને અને "ઉપશમના સુખ"ને-કાંટામાં નાખી ને તોળી જો. પછી તને જો આ સંસારની સૃષ્ટિમાં સાર જોવામાં આવે તો-જ તેને વળગી રહેજે.
પણ,આ સંસારમાં આસ્થા રાખવી એ નિસ્સાર જ છે.એટલા માટે તેની આસ્થાને તું છોડી દે. "આ પ્રિય છે" તેમ સમજીને કોઈ વસ્તુનું ગ્રહણ કર નહિ અને "આ અપ્રિય છે" એમ સમજીને કોઈ વસ્તુનો ત્યાગ કર નહિ, પણ કેવળ સાક્ષીને પામવાની ઈચ્છા થી તું સ્વતંત્ર રીતે મોજ કર.
હે ભલા,ચિત્ત,કોઈ પદાર્થ પ્રથમ ના હોય અને પાછળથી તને મળે-કે કોઈ પદાર્થ પ્રથમ મળ્યો હોય અને પાછળથી જતો રહે તો એના ગુણ-દોષોથી તારે કોઈ જાતની હર્ષ-શોક ની વિષમતા ધરવી નહિ,
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |