Page Text
________________
(૫) સંકલ્પની ઉત્પત્તિ-વગેરેનું નિરૂપણ
પુત્ર કહે છે-કે-હે,પિતા,સંકલ્પ કેવો હોય છે,કેમ ઉત્પન્ન થાય છે, કેમ વધે છે અને કેમ નષ્ટ થાય છે-તે કહો.
દાશૂર કહે છે કે-આત્મ-તત્વમાં મન-પણાનો જે પ્રાદુર્ભાવ થાય છે-તે જ સંકલ્પ-રૂપી વૃક્ષનો પહેલો અંકુર છે. જેમ વાદળું પ્રથમ નાનું હોય છે પણ પાછળથી ધીરે ધીરે ઘાટું થઇ,આકાશમાં વ્યાપીને ભારે ઠંડી ઉત્પન્ન કરે છે, તેમ,સંકલ૫ નો મન-રૂપી અંકુર પહેલાં લેશમાત્ર હોય છે પણ પાછળથી ધીરેધીરે ધાટો થઈને અધિષ્ઠાન માં ફેલાઈ જાય છે અને અધિષ્ઠાન (આત્મા કે પરમાત્મા) ને જડ-અને-પ્રપંચાકાર બનાવી દે છે.
આત્મ-તત્વ-રૂપી ચૈતન્ય એક અંશમાં માયાને લીધે,પોતાથી જુદા જેવા-જગત ને ધારવા લાગતાં(મન-રૂપ થતાં) (જેમ બીજ અંકુર-પણાને પામે છે-તેમ) સંકલપ-પણાને પ્રાપ્ત થાય છે. એ સંકલ્પમાંથી બીજો સંકલ્પ પોતાની મેળે તરત જ થાય છે અને પોતાની મેળે તે તરત જ વધવા લાગે છે, તેથી દુઃખ જ થાય છે (સુખ નહિ).આ જે સંકલ્પ છે તે જ સંસાર છે. તે સંકલ્પ ખોટી રીતે (ઝાંઝવાનાં જળ નિ જેમ) ભ્રાંતિની પેઠે ઉત્પન્ન થયો છે. અને તે ખોટો હોવા છતાં વૃદ્ધિ પામે છે.
હે,પુત્ર,આમ,તારા સ્વરૂપમાં -તે ખોટો સંકલ્પ પોતાની મેળે જ ઉદય પામ્યો છે. તારો જન્મ થયો છે, એ પણ ખોટું છે અને તારું દેહ-રૂપે વર્તમાન-પણું પણ ખોટું છે. જો મારો ઉપદેશ યથાર્થ રીતે તારા મનમાં ઠસી જાય તો-સઘળું અસત્ય નાશ પામી જાય. અજ્ઞાન ને લીધે "જે પૂર્ણાત્મા છે તે હું જ છું અને મારા સુખ-દુઃખ-મય જન્મ આદિ ભાવો મિથ્યા જ છે" એવો વિશ્વાસ તને થતો નથી અને તે જ અજ્ઞાન ને લીધે તું પરિતાપ (દુઃખ) પામે છે.
તને જન્મ-આદિનો સંબંધ નહિ હોવા છતાં,પણ તું ભાંતિથી જમ્યો છે. પણ,પૂર્ણ બ્રહ્મ નો તો જન્મ થવો જ કેમ સંભવે? તું પોતાની મેળે જ સંકલ્પ ને લીધે જ નિરર્થક જડ-રૂપ થઇ ગયો છે. તું કલ્પના જ કર નહિ,અને આ સ્થિતિમાં સંકલપ અને પૂર્વનાં સુખ-દુઃખ વગેરેનું સ્મરણ છોડી દે.આટલું કરવાથી જ બ્રહ્મ-પદ પામવાની યોગ્યતા આવે છે. સંકલ્પ નો ક્ષય થવાથી સંસાર-સંબંધી ભયો પ્રાપ્ત થતા નથી અને તે સંકલ્પ,પૂર્વનાં સુખ-દુઃખ નું સ્મરણ નહિ કરવાથી પોતાની મેળે જ નાશ પામે છે.
જેને સંકલપનો નાશ કરવાની ઈચ્છા હોય-તેણે પૂર્વનાં સુખ-દુઃખ નું સ્મરણ કરવું નહિ,એટલે આમ કરવા માત્રથી આંખના પલકારામાં જ તે (સંકલ્પ) હણાઈ જાય છે.અને પોતાનામાં પૂર્ણાનંદ-પણાના ચિંતન-માત્રથી પોતાનું ભૂલાઈ ગયેલું સ્વ-રૂપ ઉપસ્થિત થાય છે.
હે,પુત્ર,જે વસ્તુ કષ્ટ-સાધ્ય હોય તેને પણ જો પ્રયત્ન થી પ્રાપ્ત કરી લેવામાં આવતું હોય છે-તોતારું સ્વ-રૂપ ઉપસ્થિત કરી લેવું એ બહુ મોટી વાત નથી. કારણકે તે સ્વરૂપ ક્યાંય ગયું જ નથી,કે નથી -તે સ્વરૂપ કોઈ વિકૃતિને પ્રાપ્ત થયેલું.
હે,પુત્ર,સંકલ્પ ને છોડી દેવાના "સંકલ્પ' થી સંકલપને-અને-સ્વ-રૂપ ના મનન થી મન ને કાપી નાખીને - તું પોતાના સ્વરૂપમાં જ રહે.આટલું કરવામાં વળી શું અશકયતા છે? (આ અશક્ય નથી) સંકલ્પ શાંત થઇ જાય તો આ સંસાર-રૂપી દુઃખ મૂળ સહિત શાંત થઇ જાય છે.
જે સંકલ્પ છે તે જ મન છે, તે જ જીવ છે, તે જ ચિત્ત છે, તે જ બુદ્ધિ છે, તે જ વાસના છે. માત્ર નામથી જુદાઈ છે. પણ અર્થથી કોઈ જુદાઈ નથી.એટલા માટે સંકલ્પને જ કાપી નાખ,બીજી ચિંતા કર નહિ.
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |