________________
૫૧
અહંકારના પ્રકાર
‘અહંકાર' વિશે સ્વામી કૃષ્ણાનંદ સરસ્વતીનું લખાણ નોંધવા જેવું છે. “અહંકારના ત્રણ પ્રકાર છે : (૧) અજ્ઞાનીનો અહંકાર, ભક્તોનો અહંકાર અને જ્ઞાનીનો અહંકાર. અજ્ઞાનીનો અહંકાર પથ્થર પર કોતરેલી લીટી જેવો છે, તે કદાપિ દૂર થતો નથી. (આનું કારણ એ કે અજ્ઞાની પૂર્વગ્રહો છોડી શકતો નથી.) ભક્તનો અહંકાર રેતીમાં દોરેલી લીટી જેવો છે. પવન ફૂંકાય એટલે રેતીમાં દોરેલી લીટી આપમેળે ભૂંસાઈ જાય છે. ભક્ત હૃદયમાં શરણાગતિની ભાવનાનો પવન ફૂંકાય એટલે, અહંકાર આપમેળે અળગો થઈ જાય છે. અને જ્ઞાનીનો અહંકાર પાણીમાં દોરેલી લીટી જેવો હોય છે. એ લીટી દોરાતી જાય તેમ તેમ પાછળ તે ક્ષણે ભૂંસાતી જાય. એ રીતે જ્ઞાનીના વાણી-વ્યવહારમાં ‘અહમ્’નો ઉપયોગ થતો હોય પણ તે ક્ષણે જ એનાં જીવનમાં તો નિરહંકાર ભાવ જ વ્યાપેલો હોય. (આમ થવાનું કારણ ‘પૂર્વગ્રહ પરિહાર' જ્ઞાનીઓ માટે સહજ હોય છે તે છે.) અહંકાર ઓગળશે તો જ મમત્વ મટશે. મમત્વ મટશે તો જ પ્રભુતા પમાશે.
હૃદયમાં જો ‘હું પ્રભુનો છું' એ ભાવના દૃઢ બને અને સતત નમ્રતા જ ઘૂંટાયા કરે, તો અહંકાર આપોઆપ ઓગળે અને કૃતજ્ઞતાનો ભાવ વધુ ને વધુ ઘેરો બનતો જાય.
,,
સ્વામી કૃષ્ણાનંદના ઉપરના વિધાન સામે – સાચોસાચ - ગુરુદેવના ડાયરી પા. ૨૭૯ ઉપર લખાણ છે કે આમ તો પ્રભુકૃપાની વાત શ્રદ્ધાળુ માનવી અવશ્ય કરતો હોય છે, પરંતુ સાથોસાથ “હું કહું, તેમ પ્રભુએ વર્તવું જોઈએ' એમ પણ માને છે અથવા “મારી આશા પૂરી કરો” એવી અપેક્ષા રાખીને ચાલે છે. જેથી પ્રભુ શ્રદ્ધા મૂળમાંથી કાચી રહી જાય છે. ખરી રીતે તો “પ્રભુ કરે તે જ સાચું” એમ માનીને તેમાં પોતાની જાતને ગોઠવી દેવી જોઈએ. “હે પ્રભુ મારું નહીં પણ તારું જ ધાર્યું થાઓ” એમ કહેવું ઘટે. પાના ૨૮૭ ઉપર ગુરુદેવ સ્પષ્ટ કહે છે કે “અત્યાર સુધી આગ્રહો વધુ રહ્યા છે તો હવે અનાગ્રહી વૃત્તિ પણ કેળવવાની ઠીક ઠીક જરૂર રહેશે.”
dl. 29-3-75
સામેના પૂર્વગ્રહ સામે જોયા વિના નિખાલસ વર્તન રાખવું તે વિશ્વમયતા માટે જરૂરનું છે
પૂર્વગ્રહ ઘણી વાર દ્વિતરફી હોય છે ! જાણે-અજાણે આપણામાંય પૂર્વગ્રહ આબાદ રીતે રહીને ઉપરનો વિવેક-વિનય જળવાવે છે; પણ તે આપણને જોઈએ તેટલો સંતોષ આપતો નથી. આ એક વાત થઈ. પણ
શ્રી સદ્ગુરુ સંગે : વિશ્વને પંથે
