________________
૨૧
નવલભાઈનો આ જ દૃષ્ટિએ હું ઉપયોગ કરવા વિચારું છું. બીજી વાત એ છે કે, દેશ-કાળ બદલે તે અનુસાર આપણી માન્યતાઓનું બાહ્ય ફ્લેવર પણ બદલવું જરૂરી છે, એટલે કે મૂળ તત્ત્વ જાળવીને બાહ્ય ક્રિયામાં - APPROACH - ફેરફાર કરવો આવશ્યક થઈ પડે છે. દા.ત., અંબુભાઈ જેવા ત્યાગી અને સાદાઈથી રહેનારા કાર્યકરો હવે ન મળે તેથી – આપણે અકળાઈ ઊઠવું ન જોઈએ. કોઈ ત્રણ હજાર પગારનો માણસ સેવાભાવ અને સચ્ચાઈથી આપણી સંસ્થામાં આવી ફક્ત ૬૦૦/-નો પગાર લઈ કામ કરે ત્યારે, અંબુભાઈ સાથે તેની સરખામણી કરવી તે યોગ્ય નથી. બલકે ત્રણ હજારનાં ફક્ત છસ્સોમાં પોતાનો જીવનનિર્વાહ કરવા તે માણસ તૈયાર થયો તે વસ્તુમાં ઘણો જ ત્યાગ છે તેની નોંધ જરૂરી છે. ઉપરાંત ત્રણ હજારના પગારથી રહેલાં તે વ્યક્તિની જીવવાની જે અમુક ટેવ પડી ગઈ હોય – ખાસ બાધક ન હોય તેવી સામાન્ય ટેવો – તેને પણ ઉદાર મનથી, નિભાવી લેતાં આપણે શીખવું જોઈએ.
આ રીતે જે ઉદારતા રખાય તો શક્તિશાળી માણસો સંસ્થામાં આવે તો સરવાળે લાભ થાય છે. મૂળમાં શક્તિ સાથે સચ્ચાઈ હોય તો અસ્વસ્થ થવા જેવું નથી, પણ બાહ્ય કેટલીક વસ્તુ અને ટેવો, Adjust કરી લેવી તે અંતે લાભકર્તા છે. અત્યારે પણ આવી વસ્તુ ક્યાં નથી ? અંબુભાઈ જે કરે છે તે સુરાભાઈ કરી શકતા નથી, હરિવલ્લભ પણ કરી શકતા નથી. કુરેશીભાઈ જે કરે તે બીજા કરી શકતા નથી. એટલે સંસ્થામાં આ બધું આવવાનું જ, રહેવાનું જ અને વખતોવખત થયા પણ કરવાનું, તેથી ઘડીભર બેચેન થઈ જવાય તો પણ નિસર્ગમાં શ્રદ્ધા રાખી કામ તો કર્યે જ જવું તે સાચો માર્ગ છે. પરિસ્થિતિ જોઈ વિચારીને, આ બધું પ્રસંગે-પ્રસંગે જે તે કિસ્સાઓ અને જરૂરિયાત પ્રમાણે ઠીક ઠીક કરતાં રહેવાનું હોય છે.”
આ વાત બહુ વિચારવા અને ચિંતન કરવા જેવી છે. હકીકતે ત્યાગ કે સેવાભાવ કોઈ પાસે પરાણે કરાવી શકાતો નથી, અને પરાણે કરાવ્યો તો તે સામામાં ટકતો જ નથી, આ ખાસ ગુણો, ખાસ વ્યક્તિઓમાં ચોક્કસ પ્રકારના સંસ્કાર હોય તો જ આવી અને વિકસે છે. જેમાં તે વ્યક્તિને આનંદ જ આવતો હોય છે. આ પરથી ફલિત એ થયું કે સંસ્કારી વ્યક્તિ જ્યારે ત્યાગી અને સેવાભાવી બને છે આપ સમજણે, ત્યારે વિશિષ્ટ રીતે તેનાં કાર્ય-વ્યક્તિગત કે સંસ્થાગત-શોભી અને દીપી ઊઠે છે, જેની અસર અને છાપ તેની આસપાસનાં વર્તુળમાં પડવાની,
શ્રી સદ્ગુરુ સંગે : વિશ્વને પંથે
