________________
૧૮
થવું નહીં. આથી થશે એ કે પુરુષાર્થ-શ્રદ્ધા વચ્ચે તમોને જે પાતળી ભેદરેખા અત્યારે દેખાય છે તે ધ્ રહેશે નહીં. પણ પુરુષાર્થમાં શ્રદ્ધાનો આધાર અને ટેકો મળતાં કશો વિરોધાભાસ ન રહેતાં સમન્વય જણાશે.”
ચિચણ, તા. 24-5-78
એક દર્શનાર્થી સાથે વાતચીતમાં ગુરુદેવ બોલ્યા :
“બુદ્ધિશક્તિ છે એ મનની છે. આત્મા-શક્તિ છે એ ચૈતન્યની છે. બુદ્ધિ-શક્તિમાં ચડે ઊતર સંભવે છે જ્યારે આત્મ-શક્તિમાં એમ નથી.” આંતરતપની જરૂરીઆત
વિશેષમાં ગુરુદેવ બોલ્યા : (૧) જૈનોમાં તપશ્ચર્યા ઘણી થાય છે એ સારું પણ છે, પણ એમાં મોટે ભાગે બાહ્ય-દેહને લગતી-તપશ્ચર્યા ઉપર જોર આજ સુધી વધુ અપાયું છે. હકીકતે તપના બે ભાગ શાસ્ત્રકારોએ પાડ્યા છે. એક અંતર તપ, બીજું બાહ્ય તપ. પહેલું મુખ્ય છે - આંતર તપ - બીજું - દેહનું તપ - તેને મદદ કરનારું છે. આજે સ્થિતિ સાવ ઊલટી થઈ ગઈ છે, દેહના તપનેજ પ્રાધાન્ય અપાય છે તેથી આંતર તપ.કે જે મૂળ ચેતના એટલે કે જે આત્મશક્તિને જગાડનારું મુખ્ય સાધન છે તે વીસરાઈ ગયું છે. આ ધનની પ્રતિષ્ઠાને લઈને થયું છે. એટલે આપણે તો એક તરફથી ધનની પ્રતિષ્ઠા તોડી, બીજી તરફથી અગત્યનું પણ આંતર તપનું મૂલ્ય પ્રસ્થાપિત કરવાનું છે. મોક્ષ કે મુક્તિ આંતર તપના વિકાસથી જ મહાપુરુષોએ મેળવી છે. આત્માની શક્તિને જગાડનાર આંતર તપના છ પ્રકાર છે : (૧) સેવા (૨) વિનય-નમ્રતા (૩) સ્વાધ્યાય-આત્મ-વિચાર, નિરીક્ષણ, ચિંતન અને વાંચન વગેરે (૪) ચિંતન-ધ્યાન (૫) પ્રાયશ્ચિત (૬) કાયાનો ઉત્સર્ગ - પ્રસંગ આવ્યે કાયાને ગૌણ બનાવવાની રીત. આ રીતે આંતર તપ વિશેષ કરીને મનને અનુસરીને આત્મ સાધનાનું અગત્યનું અંગ છે.
“બાહ્યતપ’”ના પણ છ પ્રકાર છે. (૧) અનશન-ઉપવાસ અને એકટાણાં (૨) ઉણોદરી-ઓછું ખાવું (૩) સ્વાદ ત્યાગ (૪) ચીજો ઓછી ખાવી અને વાપરવી -મતલબ કે ચીજોમાં નિયમન (૫) ઠંડી-ગરમી સહન કરવાની ટેવ પાડવી - સહનશીલતા વધારવી (૬) સંલીનતા - કાયાને લગતી આસનની સ્થિરતા - અડગતા. આજે આ બન્ને તપની આવશ્યક્તા છે.''
શ્રી સદ્ગુરુ સંગે : વિશ્વને પંથે
