________________
se
આંતર્ વેદના
આવી રીતે એક સુપુત્રના પિતા, રાજ્યાધિકારી, ગર્ભ-શ્રીમંત અને સફળ યશસ્વી વીર લોંકાશાહનું જીવન અતિ સુખદ અને આકર્ષક હતું. ભલભલા શ્રીમંતોને તેમના આકર્ષક જીવનની ઈર્ષા આવતી, તેમનું ગૃહસ્થજીવન ભલભલા માનવીઓનું ગર્વખંડન કરી શકતું હતું.
અન્યની દૃષ્ટિએ દિવ્ય દેખાતું આ જીવન પણ તેમના અંતઃકરણની ઊંડાણમાં રહેલા અસંતોષને હટાવવા માટે છેવટ સુધી સફળ ન જ થયું. તેના અસંતોષની વેદના દિવસો દિવસ તીવ્ર અને તીવ્રપણે વધતી જ ચાલી.
અસંતોષનું કારણ
તેમના અસંતોષનું કારણ તેમને પોતાને પણ શોધતાં સાંપડે તેવું ન હતું. ઘણીવાર તેના શોધન માટે તે પોતાના અંતઃકરણની ઊંડાણમાં જ્યારે જ્યારે વ્યવહારિક જીવનથી નિવૃત્ત થતા ત્યારે ડોકિયું મારી જતા.
જીવનનું ધ્યેય, જીવનનો હેતુ, જીવનની પરાકાષ્ઠા, જીવનનો ઉદ્દેશ એવા એવા મહત્ત્વના વિષયો તેના મંથનનું મૂળ હતું. કલાકોના કલાકો સુધી આ વિશ્વનાં કાર્યકારણ તેને વિચારગ્રસ્ત બનાવી મૂકતાં. એ ઉચ્ચ પ્રકારની શય્યામાં પોઢેલા લોંકાશાહનું શૌર્ય તેને કોઈ પ્રાણ અને મનથી ૫ર એવા વિજ્ઞાનકોષની ભીતરમાં લઈ જતું. તેને વારંવાર એમ લાગ્યા કરતું હતું કે મારે માટે કોઈ વિશાળ ક્ષેત્ર સર્જાયું છે. પ્રભાતના પ્રકાશની સાથે તે ઉત્સાહી થઈ ઊઠતા અને વળી પ્રવૃત્તિમાં જોડાતા.
વ્યવહારિક અને ધાર્મિક
ધર્મપ્રાણ લોંકાશાહના જીવનમાં આ એક ખાસ વિશેષતા હતી. તેઓ ધર્મ અને પ્રાણ એ બન્નેને સહચારી ગણતા. અર્થાત્ ‘જ્યાં પ્રાણ છે ત્યાં ધર્મ હોવો જ જોઈએ, એ તેમનું જીવનસૂત્ર હતું. ધર્મ એ પદાર્થનો સ્વભાવ છે’ એ ભગવાન મહાવીરનું મહાસૂત્ર તેમની જીવન-પૃષ્ઠાવલિમાં સ્પષ્ટ વંચાતું હતું. આથી તેમનું વ્યવહારિક જીવન પણ સ્ફટિક સમાન સ્વચ્છ અને નિર્દોષ હતું. એક મહાન રાજકર્મચારી છતાં અધિકારવાદનો લેશ પણ તેને ગર્વ નહોતો; ઊલટું તે એમ સમજતો કે રાજા અને પ્રજા બન્નેની સલામતી અને સ્નેહના ધર્મપ્રાણ ઃ લોંકાશાહ
