________________
છે કે પ્રતિબંધ છે. હું પોરબંદર જ્યારે પહેલીવાર ગયો, શું થયું ? મુસ્લિમોમાં ખત્રી હોય છે, મુસ્લિમોમાં ધોબી છે, મુસ્લિમોમાં વાળંદ છે. મુસ્લિમોમાં ગામેતી છે. મુસ્લિમોમાં વાઘેર છે. બધી જ જ્ઞાતિઓ મુસ્લિમોમાં છે. ભારતમાં અને મંડલપંચની યાદીમાં પચાસથી સો જેટલી જ્ઞાતિઓ મુસ્લિમ છે. હું પોરબંદરમાં એક ખત્રી મુસ્લિમના ઘ૨માં ભાડે રહ્યો અને તરત જ ખત્રી સમાજમાં હોબાળો થયો. પોરબંદરમાં એક મુસ્લિમ મદ્રેસા છે. વિકટોરીયા જ્યુબિલી મુસ્લિમ મદ્રેસા. આમ કહેવાય મુસ્લિમ મદ્રેસા. વર્ચસ્વ મેમણોનું. ખત્રીઓને ઘૂસવા જ ન દે. એટલું જ નહીં તેઓ ખત્રીઓનું અપમાન કરે કે તમે મીઠાભાત છો, મીઠાભાત, તમારામાં અક્કલ નથી. એટલે ખત્રીએ એક મેમણને મકાન આપ્યું. એટલે અમારા જે મકાન માલિક હતા એની સામે હોબાળો થયો. એટલે હું સમજી ગયો. એક દિવસે એ કાકાએ આવીને કહ્યું કે, દલાલ માફ કરજો પણ, હું મુશ્કેલીમાં આવી ગયો છું, મારા સમાજમાં. મેં કહ્યું : હું સમજું છું. હું બ્રાહ્મણના ઘેર ભાડે જતો રહીશ. મેં બ્રાહ્મણનું ઘર ભાડે લીધું. બધી વાત થઈ ગઈ. પછી મેં એમને પ્રશ્ન પૂછયો કે તમે મારી જ્ઞાતિ કે ધર્મ પૂછયો નહીં. તો કહે કે મારે જાણવાની જરૂર નથી. મેં કહ્યું કે હું મેમણ છું. મુસ્લિમ જ્ઞાતિ. તો કહે કે તમે ફલાણા એક હિંદુ જ્ઞાતિ નથી ને ? તમે એ ના હોવ તો મકાન આપું. "ધીસ ઈઝ ઈન્ડિયા" આ હિન્દુ સમાજ છે. આ મુસ્લિમ સમાજ છે. એક મુસ્લિમે ખત્રીનું ઘર હતું એટલે મકાન ખાલી કરાવ્યું. અને મેં મકાન ખાલી કર્યુ અને રાજકોટ આવ્યો ત્યારે છેલ્લો ઉપદેશ આ જ આપ્યો કે ફલાણી નાતથી ચેતજો. આ વાત એક બ્રાહ્મણ કહે છે, કોઈ મુસ્લિમ નથી કહેતું. આ કેટલીક વસ્તુઓ મુસ્લિમ સમાજમાં છે એ આપણે જાણતા નથી. અને મુસ્લિમોમાં એકતા છે, એમ કહેવાય છે, એકતા હોત તો સુખી થઈ ગયા હોત. એક્તા છે એ નેગેટીવ જ છે. સલમાન રશ્દી સામે ઠરાવ કરવો હોય તો બધા ભેગા થઈ જશે. પણ મેં એક મીટીંગ બોલાવી, પોરબંદરમાં મહિલા કૉલેજ કરીએ. કોઈ ના આવ્યું. પેલા મદ્રેસાના ટ્રસ્ટીને હું મળ્યો કે મારે આવી કૉલેજ કરવી છે, મારે મુસ્લિમ કન્યાઓને ભણાવવી છે. તો કહે હું તો આ મદ્રેસા પણ બંધ કરી દેવાનો છું. બીજી હિન્દુ જ્ઞાતિઓમાં નાગર કે પટેલમાં જેવી એકતા છે એવી એકતા મુસ્લિમોની કોઈ જ્ઞાતિમાં નથી. બલકે ઘણીવાર તો સહન કરવું પડે. તમારો એક મુસ્લિમ સારા હોદ્દા ઉપર હોય તો બીજા મુસ્લિમને ઈર્ષાભાવ હોય. આવું પણ અનેક કિસ્સાઓમાં છે. એટલે જે સમાજ ભારતમાં છે તે ભારતીય છે. ભારતમાં સમાજનાં બધાં દૂષણો છે તો, સદ્ગુણો પણ છે. બધામાં કટ્ટરતા
૩૨
એક બીજાને સમજીને