________________
લેહી વહ્યાં. જલિયાનવાલા બાગનો હત્યાકાંડ એ જ અઠવાડિયાને કાર બનાવ છે. ગાંધીજીમાં બ્રિટિશ સલ્તનત તરફની સહેજ જેટલી રહેલી નિષ્ઠા આ હત્યા પછી અલેપ થઈ ગઈ. અહીં નોંધવા જેવું છે કે રાજ્ય તરફથી થતા કાળા કરતૂતના કારણે નફરત હતી, પણ અંગ્રેજી વ્યક્તિ તરફ રેષ નહોતો. આ સરકારને નમાવવી જોઈએ અને તે માટે શાંતિની રાહ પકડવી જોઈએ. તેમાં મર્દાનગી હોય પણ દુશમનાવટ ના ખપે. આ મંથનમાંથી વિષ પીતાં પીતાં ગાંધીજીને અસહકારનો માર્ગ સૂઝી આવ્યો.
કલકત્તાની ખાસ કેગ્રેસમાં અસહકારનો ઠરાવ પાસ કરાવી ગાંધીજી અમદાવાદ આવ્યા. સાંજનો સમય હતો. પિતાના ઓરડામાં કાંઈ લેખનનું કામ તેઓ કરી રહ્યા હતા. અમે એકબે વિદ્યાર્થીઓ તેમની પાસે પહોંચ્યા. વિદ્યાર્થીઓનો સ્વભાવ ટીખળી હોય છે. તે સામેનાને મૂંઝવવાની પેરવીમાં રહે છે. એ જ જાતના એક પ્રશ્ન મેં ગાંધીજીને પૂછયો. મારે અહીં કબૂલ કરવું જોઈએ કે તે પ્રશ્ન એક મહાન આદરણીય દેશભક્ત પ્રત્યેનો હતો. પ્રત્યુતરમાં ગાંધીજીએ સહેજ પણ ખચકાટ કે વ્યક્તિની શેહશરમ રાખ્યા વિના જે હતો તે સ્પષ્ટ ઉત્તર આપી દીધો. આ સાંભળી તે જ ઘડીએ મારું માથું તેમની સામે નમી પડ્યું.
૧૯૨૮નું વર્ષ. અસહકારના આંદેલનનું વર્ષ. ઠેકઠેકાણે વકીલાએ પિતાની કીલાત છોડી, સરકારી નોકરોએ
