________________
૧૭૧
તેના પર પ્રભાવ પાડનારાં આર્થિક પરબળે, લાગવગ અને અધિકારીઓ તથા આગેવાનોના ભ્રષ્ટાચારની ઘણી મોટી અસર છે. તેને કેણ નિવારી શકે ? મુખ્ય પ્રધાનો અને પ્રધાનમંત્રી પણ લાચારી અનુભવે છે. એથી જ જ્ઞાનચંદ્રજી કહે છે: “કાયદો છતાં તેનું પાલન જ ન હોય, રાજ્ય છતાં દેખભાળ ન હોય ને લોકશાહી છતાંય સજ્જન લોકેનું આધારભૂત મંતવ્ય પણ સંભળાય નહિ તો તે અંધાધૂંધી જ ગણાય. તે ટાળવા બલિદાન સિવાય બીજો કોઈ રસ્તો દેખાતો નથી. કેમ કે રાજનીતિની આ ભૂલને મોટા રાજકારણીઓ અને રાજકીય સંસ્થાઓ ચૂંટણી જીતવાના મોહમાં ટેકે આપી રહ્યાં છે. એમાંથી જે અંધાધૂંધી જેવી ભ્રષ્ટાચાર ભરેલી વિપરીત પરિસ્થિતિ જન્મી છે તે ટાળવા માટે બલિદાનને આંચકે આપી રાજ્યકર્તા અને પ્રજા સૌને જાગૃત કરવા પડશે.” કેમ કે–
મહાન પુરુષો ભૂલે, સુસંખ્યાઓ પણ ભૂલે, ત્યારે તો જાણવું નક્કી, સંગે વિપરીત છે. આવી સ્થિતિ બને ત્યારે, બલિદાને સિવાયના; વૃથા જતા બીજા સ, ઈલાજે માનવી તણા. શુદ્ધિપ્રયોગ કે મૌન, ન અન્યા નિવારતા; ત્યારે અન્યાય સામે થઈ, વીર પ્રાણ તજી જતા. અંધાધૂધી પ્રજાવ્યાપી, બને ત્યારે ખરેખર; કાં હોમાઓ પ્રત્યક્ષ, કાં પરોક્ષ કરે તપ.
જ્ઞાનચંદ્રજીના શુદ્ધિપ્રાગ, સૌમ્યતર સત્યાગ્રહ અને બળદ કે સત્યાગ્રહ અગર વિનેબાના મૌન રૂપે અસર
