________________
૯૯
વિવેકથી રસી દે છે. તેને પરિપુષ્ટ કરે છે કિશોરભાઈની “જીવનદષ્ટિનો પ્રકાશ પાથરતું સાહિત્ય. નાનચંદભાઈ હવે જ્ઞાનાચંદ્રજી બન્યા એમણે નાથજી અને કિશોરલાલભાઈને પહેલા વાંચ્યા. અને એમના અજવાળે ગાંધીજીના સાહિત્યે એમને જીવંત દૃષ્ટિ, વ્યાપક ભાવના અને વાસ્તવિક દષ્ટિના પ્રાગોથી પ્રોત્સાહિત કર્યા. ગાંધીજીના ગુરુ સમા શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના પત્રોનું વાંચન અને ઉત્તમ પાથેયરૂપ લાગ્યું. આ સાહિત્ય ફરી ફરી વાંચ્યું. તેના અર્ક જેવું લાગ્યું તેની નોંધ કરી. એ નોંધ પર સતત ચિંતનમનન ચાલતું અને એની પણ ટૂંકામાં ટૂંકી યાદી થતી. એમના વાંચનનો ઝોક જીવનનું પ્રત્યક્ષ ઘડતર કરે તેવાં જીવનચરિત્ર, અનુભવી પુરુષોના અનુભવ અને પુરુષાર્થ પર વધારે હતો. તાત્ત્વિક શાસ્ત્રીય ચર્ચામાં ન તો તેમને રસ હતો ને એટલી શિક્ષાની તૈયારી હતી; કેમ કે તે માનતા હતા કે—
વ્યાકરણ છંદો ન્યાય, વિશેષિક વ્યવહારદિનાં
સ્ત્રોતણું હે જ્ઞાન તોપણ, શીલ ઉત્તમ સર્વમાં,
એથી જ જેનાથી સદ્દગુણ વધે, શીલ વધે, દિવ્ય ગુણ વધે, તેવા વાચનને જ તે પ્રાધાન્ય આપતા હતા, તેમને ભાગવતમાંથી જે પ્રેરણા મળી તે પરથી એમને સ્પષ્ટ થયું કે ભાગવત રામાયણ જેવું કથા-સાહિત્ય બાળકો, બહેને અને ગ્રામવાસીઓના હૃદય-ઘડતરમાં ઉત્તમ શિક્ષક જેવું કામ કરે છે. સંતલાલજીના અભિનવ રામાયણનું તે એમને રટણ થઈ ગયું હતું. ભાગવત પર
