________________
७८
તપ-ત્યાગની કેડી પ્રશ્ન ઘણે વિશાળ હતો. મુંબઈના દ્વિભાષી રાજ્યને વિસ્તાર જેમ વધ્યો હતો તેમ આ પ્રશ્ન વધુ મુશ્કેલ બન્યું હતું. એટલે મુશ્કેલ સમસ્યાના ઉકેલ માટે શુદ્ધિપ્રયોગ પણ એ તેજવી અને પ્રાણવાન થ જોઈએ કે જેને પડઘે દેશભરમાં પડે. પૂ. સંતબાલજીની હાજરીમાં પ્રયાગક્ષેત્રના પ્રતિનિધિઓ મળ્યા. રાજ્ય ફરજિયાત જમીન માથે ઠેકી બેસાડે તેના વિરોધમાં સામેથી અનેક ખેડૂતો જમીન છેડી દેવા તૈયાર થયા. પૂ. સંતબાલજીએ પચીસ ખેડૂતોને ત્યાગના પ્રતીક તરીકે પસંદ કરવાની સલાહ આપી. ત્રણ દિવસની ઉપવાસની સાંકળનો શુદ્ધિપ્રગ કરવા કેટલાંક ગામડાં સાબદાં થયાં. તે પપૈકી પાંચ ગામમાં ત્રિઉપવાસનો શુદ્ધિપ્રગ ચાલે તેમ નક્કી થયું. પૂ. સંતબાલજીએ સમજાવ્યું કે આપણે કોંગ્રેસ સામે નથી લડતા. તેને મજબૂત કરવાની છે, એનો વધારે પ્રેમ ને વિશ્વાસ પ્રાપ્ત કરવાનો છે. એટલે કોંગ્રેસ વિરોધી બળાનો સહવેગ આપણે નહીં જ લઈ શકીએ.” આમ સાધનશુદ્ધિ ઉપરાંત જાહેર લડતમાં એગ્ય જ સંસ્થા કે સંઘ સાથે સંબંધને સહગ સધાય તેવી સંગશુદ્ધિની વાત સમજાવી. લડતનો પાયે આત્મબળ છે અને તેના અમૂલ્ય સાધન તપ-ત્યાગ પરની શ્રદ્ધાને દઢ કરાવતાં કહ્યું કે –
તપ-ત્યાગ થકી ધૂળ, દેહ છે નબળા પડે; કિંતુ સાચા તપ, ત્યાગે, આમ તો સબળ થતો,
