________________
સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓની ભૂમિકા
પંચાયતી રાજના સ્વસ્થ વિકાસ માટે બે પ્રકારની સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ કાર્યરત બને એવી અપેક્ષા છે. (૧) જેમનું કાર્યક્ષેત્ર, તાલુકો, જીલ્લો કે રાજ્ય કક્ષા જેવું વિશાળ હોય, (૨) ગામની સ્થાનિક સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ જેવી કે મહિલા મંડળ, યુવક મંડળ ઈત્યાદિ
ઉપર પૈકીની પહેલા પ્રકારની સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ નીચે પ્રમાણેની પ્રવૃત્તિ ગ્રામ કક્ષાએ કરે એ ઈચ્છનીય છે. (૧) મહિલાઓ અને પછાત/દલિત વર્ગની વ્યક્તિઓ પંચાયતી વ્યવસ્થામાં હોદેદારો તરીકે અથવા સભ્ય તરીકે અસરકારક રીતે પોતાની ભૂમિકા ભજવી શકે તે માટે ગામડામાં યોગ્ય વાતાવરણ પેદા કરવું જરૂરી છે. આ માટે પુરુષ પ્રધાન સમાજની પકડ ઓછી થાય, પુરૂષો મહિલાઓની આ નવી ભૂમિકાને સ્વીકારતા થાય તેમજ જ્ઞાતિવાદી વલણો પણ ઢીલાં પડે એ માટે ગામડાંઓમાં જાગૃતિ અભિયાન ચલાવે.
દરેક સ્ત્રીમાં રહેલી માતૃશક્તિ, તેની કરૂણા અને વાત્સલ્ય ભાવનાના સ્પર્શનો લાભ સ્ત્રી જાહેર જીવનમાં ભાગ લેતી થશે ત્યારે સમાજને મળશે એ મુદા ઉપર ભાર મૂકવો જોઈએ. વળી જગત ભરમાં સ્ત્રી પોતાનું ઘર અને કુટુંબ ખૂબ વ્યવસ્થિત રીતે ચલાવે છે. તેની વ્યવસ્થાશક્તિનો લાભ પણ સ્ત્રીનું જાહેર જીવનમાં પદાર્પણ થતાં સમાજને મળશે એ મુદો પણ જાગૃતિ અભિયાનના કાર્યક્રમમાં ભારપૂર્વક જણાવવો. (૨) યોગ્ય વાતાવરણની સાથોસાથ મહિલાઓને તથા પછાત/દલિત વર્ગોની વ્યક્તિઓને પંચાયતના હોદેદાર કે સભ્ય તરીકેની ભૂમિકા તેઓ અસરકારક રીતે ભજવી શકે તે માટે જરૂરી હોય તેવી તાલિમ આપવામાં આવે. (૩) મહિલા હોદેદારોને તથા પછાત દલિત વર્ગના હોદેદારોને તેમની
४४
