________________
૫૮
ગીતાદર્શન
(૧) મરણ પછી એને બીજું શરીર મળશે, એ જ્ઞાન ન હોવાથી (૨) મરણ પછી નવું મળનાર શરીર સુદ્રજિઓએ પોતાના માનુષી જીવનનો દુરુપયોગ કર્યો છે, તેમને પાશવયોનિ કે અધમયોનિ મળે છે તે) મળતું લાગવાથી (૩) જૂના શરીર પરની મૂચ્છથી (એટલે કે શરીર પરની મમતા ઘટાડવાને બદલે, વધારવાનો જ પ્રયાસ જીવનભર કર્યો હોવાથી, એકાએક છેવટે એ મૂચ્છ છૂટતી નથી અને ભારે દુઃખ થાય છે.) (૪) જૂના શરીરને લગતા સંબંધીઓ પરત્વેની મૂચ્છથી (એટલે સ્ત્રી, પુત્ર-પરિવારાદિ પરના મોહને લીધે, જો શરીર જ જુદું છે તો શરીને અંગે થયેલાં સગાંવહાલાંનો વિયોગ તો નિશ્ચયે સર્જાયો છે, પણ આ દીવા જેવી વાતને અર્જુન જેવા અધિકારી પણ ભૂલી ગયા; તેમ ઘણાથી ભૂલી જવાય છે. (પ) મરણ હવે આવશે એવી આગાહી થાય છે. છતાં ન ચેતવાથી. (છેવટે એકાએક ગભરામણ થઈ આવે છે. તેથી) (૬) અકસ્માત મરણથી (એટલે કે અચાનક વાગવાથી, ધરતી ધ્રૂજવાથી, આગ કે જળમાં ડૂબવાથી, કોઈ ઉચ્ચાટન વગેરે મંત્ર જંત્ર પ્રયોગથી, અથવા અકુદરતી કારણે મોત થાય છે તેથી.) અહીં અર્જુનને શ્રીકૃષ્ણ તો એમ કહેવા માગે છે, કે કદાચ યુદ્ધમાં તારો દેહ પડે તો તારું સમાધિમરણ થાય માટે સમતાયોગ સાધીને યુદ્ધ કર. અને બીજા જે કોઈ મરવાના છે તે પણ "શૂરની સમીપ જઈને મરીએ કાં તો મારીએ એટલો નિશ્ચય જ કરીને આવ્યા છે, એટલે એમને પણ તું ધારે છે તેવા પ્રકારે મૃત્યુનો ડર નથી.” એથી તું નહિ લડે, તોય યુદ્ધ તો અટકવાનું જ નથી. એ રીતે પણ જેઓ આ યુદ્ધમાં હણાવાના છે તે તો હણાવાના જ, પરંતુ માન કે આ યુદ્ધ અટકે તોય શરીર ઘરડું થાય પછી પડવાનું તો છે જ વળી કદાચ તું કહીશ કે પણ એમાં હું તો નિમિત્તપાત્ર ન થયો ગણાઉને! ત્યારે હવે તને ખરી જ વાત કહી દઉ કે આ યુદ્ધ તો થવાનું જ છે. અને તું ઈચ્છે કે ન ઈચ્છે તોય તને કાંધે બેસાડીને કુદરત એમાં યોજવાની જ છે. તું કહીશ કે તો પછી મને આપ કાં પ્રેરો છો? જે થવાનું હશે તે થશે જ, તો હું કહું છું કે તને હું એટલા ખાતર છું કે, તું ત્યાં સમતાભરી આત્મસ્થિરતા” ટકાવી શકે, જેથી ફરીને આવા યુદ્ધમાં તારે નિમિત્ત જ ન થવું પડે. એવી સમતા, જ્યાં લગી તું આત્માની વાસ્તવિક સ્થિતિ નહિ સમજે ત્યાં લગી નહિ આવે. માટે હજુ તને કહું છું તે સાંભળ :
नैनं छिदंती शस्त्राणि नेनं दहति पावकः । न चैनं क्लेदयंत्यापो शोषयति मारुतः ॥२३।।