________________
અધ્યાય બીજો
अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराणा न हन्यते हन्यमाने शरीरे वेदाविनाशिनं नित्यं य एनमजमव्ययम् ।
कथं स पुरुष:पार्थ कं धातयति हंति कम् ॥२१|| એને ઘાતક જે જાણે,જે માને નાશ એ તણો, તે બન્નેય નહીં જાણે,ન એ હણે હણાય ના. ૧૯ નહીં જ જન્મે ન મરે કદાપિ, ન એ થઈને ન ફરી થવાનો; અજન્મી ને નિત્ય પુરાણ ધ્રુવ, કાયા હણાતાં નવ એ હણાય. ૨૦ જે જાણે અજ ને નિત્ય, એ અવ્યય અનાશીને; હણે કોને હણાવે વા કેમ? પાર્થ! પુરુષ તે. ૨૧
(આણે હણ્યો, આ હણાયો’ એવી જે લૌકિક સંજ્ઞા છે તે આત્માને લાગુ પડતી નથી. એ મુખ્યત્વે દેહને લાગુ પડે છે.) જે આત્માને હણનાર જાણે છે, તેમ જ જે આત્માને હણાયેલો માને છે તે બન્ને (વાસ્તવિક જ્ઞાન-વિજ્ઞાનને) જાણતા જ નથી. આ (આત્મા) નથી હણતો, (તેમ) નથી હણાતો. (હવે તને તારી ભૂલ સમજાય છે ને? તે તો આત્મા ઉપર જ મરનાર મરાનાર'નું આરોપણ કર્યું છે.) પણ અર્જુનની બુદ્ધિ એમ કયાં મીણો ભણવા દે તેમ હતી. એણે કહ્યું, એ તો ઠીક પણ આપે અગાઉ કહ્યું તેમ યુદ્ધમાં મરીને પણ ભવિષ્યકાળે આ અને હું બધા ન જન્મવાના એમ નહિ, પણ જન્મવાના?* એ વાત તો ખરીને? અને જો જન્મવું પ્રયોગ આત્માને લાગુ પડે તો હણવું, હણાવું કાં નહિ? ત્યારે શ્રીકૃષ્ણ મહાત્મા બોલ્યા -ખરો હોંશિયાર ! વાહ રે વાહ! મેં તને કયા ભાવમાં એ કહ્યું હતું અને તું સમજ્યો કયા ભાવમાં? જો હવે હું એ જ વાતને ફરી ખુલાસા વાર કહું છું. હવે ફરીને પાછી એવી ગેરસમજ ન ઊભી કરતો.) આ (આત્મા) તો કદી જન્મતોય નથી (તેમ) મરતો નથી. વળી આ (એકવાર) થઈને ફરી નહિ થનારો એવો x પણ નથી. (તેથી જો તે અજન્મા છે, નિત્ય છે, પુરાણ છે અને શાશ્વત છે. (અને તેથી જ તે) શરીર હણાવા છતાં (પોતે) હણાતો નથી.
હે (પ્રથાના પુત્ર) પાર્થ ! જે પુરુષ (આ રીતે) અને (આત્માને) અજ, જુઓ બ્લોક ૧ર મો. x'આત્મા' કે એવી કોઈ વસ્તુ અત્યારે તો છે પણ હવે પછી એના એ જ સ્વરૂપે, બીજા જન્મમાં રહેશે એમ ન માનનારો દુનિયામાં મોટો વર્ગ હતો અને હજુય છે. એ વર્ગના સિદ્ધાંતને અનુલક્ષીને ગીતાકાર અર્જુનને કહે છે, કે તું રખે એમ માનતો ! ખરી રીતે જ પુનર્જન્મ ધરશે તેના પછીના જન્મમાં પણ આત્મા તો એ જ હશે, બદલાઈ નહિ જાય.
