________________
અધ્યાય બીજે
પ૩
नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः । उभयोरपि द्रष्टोऽतस्त्वनयोस्तत्त्वदर्शिमिः ॥१६।। अविनाशी तु तद्विद्धि येन सर्वमिदं ततम् । विनाशमव्ययस्यास्य न कश्चित्कर्तुमर्हति t૧૭II अन्तवन्त इमे देहा नित्यस्योक्ताः शरीरिणः । अनाशिनोऽप्रमेयस्य तस्माद्युध्यस्व भारत ||१८|| ન અસતુ તત્ત્વની સત્તા, સતુનો અભાવ ના કદી; એ બન્ને તત્ત્વનો છેડો, દોઠો છે તત્ત્વદર્શીએ. ૧૬ અનાશી જાણ તેને તું, જેથી આ સર્વ વિસ્તર્યું; એ અવિનાશીનો નાશ, કરવા ન સમર્થ કો. ૧૭ અપ્રમેય-અવિનાશી, નિત્ય એવા શરીરીના;
દેહો તો અંતવાળા છે, માટે તું બડ ભારત! ૧૮ (પ્યારા) ભારત ! હજુ તું મારી વાતને બરાબર સમજી શકયો નથી. લે, હવે હું બીજી રીતે વધુ ચોખવટથી કહેવાની તક લઉં. જો ભાઈ ! આ વિશ્વમાં) જે અસત્ છે (તે ત્રણકાળમાં અસતુ છે એટલે) એની સત્તા-હસ્તી-(દેખાવ પૂરતી ભલે લાગે પણ કાયમી સંભવતી જ)નથી અને જે સત્ છે તેની હસ્તી દેખવામાં ભલે ન ભાસે તોય કદી પણ તે મટતી નથી. (આ મેં તને તદ્દન છેડાની એટલે કે સિદ્ધાંતની વાત કહી છે. આને તું બરાબર યાદ રાખીશ તો સૃષ્ટિના તત્ત્વજ્ઞાનનો સાર આમાં જ આવી ગયો સમજજે. એટલે જ) તત્ત્વદર્શી પુરુષોએ આ છેડો જોયો છે, (એટલે કે આ બન્ને તત્ત્વોનો પાર પામીને તે જગતનો પાર પામી ગયા છે. તેવા પુરુષોએ બધું જ જાણી લીધું છે.) (હવે એ બે તત્વ પૈકી અસત્ કોણ અને સત્ કોણ તે પણ તને કહું છું સાંભળ.) જેનાથી આ ઈદ્રિય, શરીર વગેરે સર્વ વિસ્તર્યું છે તે તો સત છે. એને કોઈ બ્રહ્મ કહે છે તો કોઈ આત્મા કહે છે, કોઈ વળી એને બીજું નામ પણ આપે છે, પણ એ) અવિનાશી છે એટલે એ અવિનાશીનો (અભાવ તો ઉપર કહ્યા પ્રમાણે હોઈ શકે
‘સરખાવો આચારાંગ સુત્ર “ ના જે સત્રના જેણે એક આત્માને જાણ્યો તેણે સર્વ જાણયું. મૂળ તો બે જ તત્ત્વ છે (૧) જીવ (૨) અજીવ જીવને જાણ્યો એટલે અજીવ આપોઆપ જાણી લેવાય છે. જુઓ દશ, ૪ થું અ.
