Page Text
________________
૪૬
જ
આત્મજ્ઞાન માટે લેત. જુઓને ! ભીષ્મ જેવા પોતાની દશા ખુલ્લા શબ્દોમાં યુધિષ્ઠિરને કહે છે કે અમે ‘અર્થના દાસ’× બનીને દુર્યોધનના પક્ષમાં મળ્યા છીએ. અમારો નૈતિક ટેકો તો પાંડવ પક્ષમાં જ છે; છતાં અમે અત્યારે જે પક્ષમાં છીએ તે પક્ષની વફાદારી ખાતર અમે પ્રાણ ઓવારીશું. એટલે કે અમે અર્થ ખાતર પ્રાણ આપ્યો છે પણ સિદ્ધાંત નથી આપ્યો. અર્જુનની ગાડી આના કરતાં વધુ ઝડપી હોવી જોઈએ, તેને બદલે મૂળ પાટા ઉપરથી જ ઊતરી ગઈ છે. અને આ સ્થિતિ જોતાં "એમરાશે જ અને હું એમને મારીશ જ.” એ ખ્યાલની પાછળ અભિમાન છે કે જેને અર્જુન પોતે નથી જોઈ શકતો, પ્રાણના અભિમાનની દૃષ્ટિ હોવાથી જ તે સામે પણ માત્ર મુખ્યત્વે જ નહિ બલકે કેવળ પ્રાણોને જોઈ શકયો છે. પ્રાણોની પાછળ રહેલા ચિરસ્થાયી સિદ્ધાંતને નથી જોઈ શકતો. એ જ પાયાની ભૂલ. આનો અર્થ એ નથી કે જ્ઞાનીજનો બીજાના પ્રાણ સામું જોતા નથી. એ પ્રાણ સામું જરૂર જુએ છે, પણ એની મુખ્ય કસોટી સિદ્ધાંત હોય છે. સિદ્ધાંત એટલે આત્માની કસોટીએ નક્કી કરેલો નિર્ણય. જ્યાં લગી આત્મા અને પ્રાણ બેય જળવાય ત્યાં લગી એ (જ્ઞાની) પોતાપક્ષે કે ૫૨૫ક્ષે લાગણી દુભાવવાનો પ્રસંગ ટાળવા યત્ન કરે છે.પણ જ્યારે એક તરફ સત્ય-પ્રેરિત નિર્ણય અને બીજી બાજુ લાગણી, દુઃખ અથવા પ્રાણની બાજી હોય તો તે બે પૈકી પહેલી જ બાજુને પસંદ કરી લે છે. પછી પ્રાણ જાય કે રહે તેનો વિચાર કરતા જ નથી અથવા પ્રાણ જાય કે રહે તેનો પાછળથી શોક* કરતા નથી. જૈનસૂત્ર આચારાંગમાં પણ આચારાંગકાર એ જ વાતને નીચેના આકારમાં પ્રગટ કરે છે કે "જે આત્મવાદનો લોકવાદ,કર્મવાદ અને ક્રિયાવાદ સાથે પોતાના સ્થાન પ્રમાણે સમન્વય નથી ત્યાં તે આત્મવાદ સાધક નહિ પણ ઘાતક નીવડે છે. કારણ કે ત્યાં એકાંતવાદ આવી જાય છે.જ્યારે ખરી રીતે અનેકાંતવાદ હોવો જોઈએ. જ્યાં એકાંતવાદ છે ત્યાં અજ્ઞાન છે અને અનેકાંત વાદ છે ત્યાં જ્ઞાન છે.”
ગીતાદર્શન
x अर्थस्य पुरुषो दासो दासस्त्वर्थो न कस्यचित् ।
કૃતિ સત્યં મહાચન ! મેટ્રોર્થેનોલે
મનુષ્ય અર્થનો દાસ છે; અર્થ કોઈનો દાસ નથી.’ હે મહારાજ ! આવું સત્ય મને લાગુ પડયું છે. હું કૌરવોથી અર્થ વડે બંધાયો છું. મહા, ભીષ્મપર્વ અ. ૪૩મો ટિલક ગીતા,
.
શોક આ ' ધાતુ સાથે ગીતાકારે 'અનુ' ઉપસર્ગ વાપર્યો છે તે બરાબર એમજ સૂચવે છે કે આત્માનો વિચાર કરીને તે ઝુકાવે છે, પછી પ્રાણ જાય કે રહે તેનો પ્રથમ જ વિચાર કરી લે. 'પાછળ' વિચાર કરતો નથી. જ્યારે તેં તો અત્યારે કટાણે આ વિચાર કરવા માંડયો છે. આ ટાણે એ વસ્તુ વિચારવા જોગ નથી.
જુઓ શ્રી આચારાંગ સૂત્ર પ્રથમ શ્રુતસ્કંધનો ગુ. અનુવાદ પૃ. છઠ્ઠું.
•
| SR No. | 008084 |
| Book Title | Jain Drushtie Gita Darshan Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Santbal |
| Publisher | Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 344 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 19 MB |