________________
૪૦
ગીતાદર્શન
છે. આ બધી વાતો પરથી એ સ્પષ્ટ થઈ રહે છે કે અર્જુન ઉપલક બુદ્ધિએ યુદ્ધનાં સ્થૂળ કારણો પરત્વે જ જુએ છે, એને ખબર નથી કે કુદરત પોતે દુષ્ટતાને હઠાવવા માટે લાકડી નથી લેતી પણ બીજાં નિમિત્તો ઊભાં કરે છે. આ યુદ્ધ પણ એવાં અગમ્ય કારણે કુદરતનિર્યુ હતું અને પોતે તો માત્ર નિમિત્ત જ બન્યો હતો.
મન પણ આવા અતરંગ યુદ્ધમાં પોતે કુદરતી યોજના પ્રમાણે માત્ર નિમિત્ત છે તેટલું ન સમજતાં જ ગોટાળો ઊભો કરે છે.
વળી એ કહે છે - नचैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो यद्वा जयेम यदि वा नो जयेयुः । यानेव हत्वा न जिजीविषाम
स्तेऽवस्थिताःप्रमुखे धार्तराष्ट्रः ||६|| નજાણીએ શ્રેય અમારું શું છે? અમે જીતીએ, અમને જીતે કે;
જેને હણી જીવવું ઈચ્છીએ ના, તે કૌરવો સન્મુખ છે ઊભેલા. ૬ (અમે એમને જીતીએ તે સારું કે તેઓ અમને જીતે તે સારું? એ પણ અમે જાણતા નથી, વળી જેમને હણીને અમે જીવવાય ન ઈચ્છીએ (કારણ કે બંધુઘાતકનું બિરુદ લઈ જગતમાં શી રીતે જીવી શકીએ?) તે આ બંધુ કૌરવો તો સામે જ ઊભા છે. અથવા હે કૃષ્ણ! આપ જ્યારે એમ જ કહો છો કે તારી સામે બે વસ્તુઓ છે (૧) કાં તો યુદ્ધમાં જોડાવું અને કાં તો (૨) છૂટા થવું. પણ તું યાદ રાખજે કે તું છૂટો થાય તોપણ આ યુદ્ધ અટકી શકે તેવી સ્થિતિ નથી અને યુદ્ધમાં તો જે હણાવાના હશે તે હણાશે જ; પણ તારું તો જીવ્યું પણ ધૂળ થશે. તું તારો સ્વધર્મ ચૂકીશ અને લોકોમાં ફિટકાર પામીશ. અને સાથેસાથે એ પણ કહી દઉં કે છૂટો થઈનેય તું સ્થિર નહિ રહી શકે એટલે પ્રકૃતિપ્રેર્યો પાછો તું યુદ્ધમાં જોડાઈશ જ. તો પછી બોલ હવે તને ગૌરવ કઈ વસ્તુમાં લાગે છે? સ્વયં તારી હૃદયભૂમિકા તપાસીને આપમેળે જોડાવામાં કે પરાણે જોડાવામાં? પણ હે અશ્રુત !) આમાં હું કંઈ જ સમજતો નથી. મારું ગૌરવ શામાં છે તે મને સમજાતું જ નથી. વળી અમે એમને જીતીશું કે તેઓ અમને જીતશે એ પણ મને ચોક્કસ ખબર પડતી નથી. " ગીતામાં આ વૃત્ત પ્રચલિત વૃત્ત પદ્ધતિને અનુરૂપ નથી. એને ગુ.સમ'માં પ્રચલિત ઉપજાતિમાં રાખ્યું છે.
