________________
હs
ગીતાદર્શન
અર્જુનનાં વાકયોમાં "વડીલો અને બાંધવો સાથે લડવા કરતાં સામનો કર્યા વગર એમને હાથે મરી જવું સારું. હું ત્રણલોકનું રાજ્ય મળે તોય લડીશ નહિ.” એમાં જે બંધુસ્નેહ, વિનય, ત્યાગ અને સમર્પણ વગેરે દેખાય છે અને જાણે વૈરાગ્ય થયો હોય એમ લાગે છે; પણ તે વૈરાગ્ય જ્ઞાનમય વૈરાગ્ય નથી. જ્ઞાનમય વૈરાગ્યના મૂળમાં માનસિક સ્વસ્થતા અને શારીરિક દઢતા તેમજ બંને પ્રકારની પ્રસન્નતા હોય છે. અર્જુનની સ્થિતિ સાવ આનાથી ઊલટી હતી. એટલે કે એની દયા જ્ઞાનદયા નહોતી, મોહ દયા હતી. મોહદયા એટલા માટે કે એ દયાના ગર્ભમાં બાંધવાદિનો મોહ હતો. મારા કુટુંબીઓ, એવી મમતા હતી. કુટુંબનું મમત્વ પોતાના દેહ પૂરતા મમત્વથી એક ડગલું આગળ છે, એમાં શંકા નથી પણ સમત્વની ભૂમિકા કરતાં કયાંય પાછળ છે. અર્જુન સમત્વની ભૂમિકાને લાયક હતો, પણ અત્યારે એ મોહવશ થઈ ગયો. કારણ કે, અર્જુને જ્યારે કુટુંબને પોતીકું માન્યું એટલે વિશ્વનાં બીજાં અનંત પ્રાણીઓ પારકાં ઠર્યા. તેથી એ ભેદમાંથી જે ખાલ ઉત્પન્ન થયા, તે બધા મોહજન્મ જ ખ્યાલ ગણાય. માટે શ્રીકૃષ્ણ મહાત્માએ એને નીચે પ્રમાણે કહ્યું. "જિજ્ઞાસુ મન પણ જ્યારે પદાર્થ કે સંબંધીઓના મોહમાં જીવને પ્રેરવા મથે છે ત્યારે સાધકને પણ અંતરાત્માનો આ જ જવાબ મળે છે.”
श्री भगवानुवाच कुतस्तवा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् अनार्यजुष्ठमस्व→मकीर्तिकरमर्जुन
II ૨JI क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्वयुपपद्यते क्षुद्रं हृदयदौर्बल्यं त्यक्तोत्वोत्तिष्ठ परंतप || રૂ II કયાંથી આવ્યો ને કાળો, કટાણે મોહ અર્જુન !; આર્યે વર્યો અકીર્તિનો-કત, ન હત સ્વર્ગનો. ૨ ન નામર્દપણું પામ, પાર્થ! છાજે ન એ તને;
દિલદુર્બળતા-સુદ્ર, છોડી ઊઠ પરંતપ ! (હે રાજન ! શ્રીકૃષ્ણ શું કહ્યું? તે આ૫ મનને સ્થિર રાખી સાંભળો. આપે હમણાં જ ખ્યાલ બાંધ્યો છે અને અર્જુને ત્યારે બાંધ્યો હતો, તેનાં કરતાં તો સાવ જુદું
મત શબ્દનો અર્થ કાળાશ અથવા મલિનતા થાય છે, પણ અહીં મોહ શબ્દ બંધબેસતો હોઈને કેટલાક ટીકાકારોએ મોહ શબ્દ લીધો છે. આપણે કાળો મોહ' એવો લાક્ષણિક અર્થ દાખલ કર્યો છે.
