________________
ગીતાદર્શન
અધ્યાય બીજો
ઉપોદઘાત આ અધ્યાયનું નામ સાંખ્યયોગ છે. ગીતાકાર અહીં સાંખ્ય દર્શનની વાત નથી કહેવા માગતા પણ જ્ઞાનદષ્ટિએ જીવનનું અને જગતનું સ્વરૂપ સમજાવા માગે છે. જૈન- સૂત્રોની પરિભાષામાં કહીએ તો આ અધ્યાયમાં નિશ્ચયનયની દષ્ટિ મુખ્યપણે છે. ગીતાકારના શબ્દોમાં કહીએ તો કપિલ મુનિ જે જ્ઞાનદષ્ટિને અવલંબીને સિદ્ધ થયા, તે દષ્ટિનું અહીં પ્રતિપાદન થયું છે. ગીતાકારનો મુખ્ય ઝોક કર્મયોગ ઉપર છે પણ એ માર્ગે જવા માટે જ્ઞાનની આંખ તો સૌથી પહેલી જોઈએ. ખરી વાત તો એ છે કે, જ્ઞાન એ મધ્યબિંદુ છે. એના આધારે સઘળાં જીવનકર્મો અને જગતનિયમો યથાર્થ રીતે ચાલી શકે છે. જ્ઞાન એ ધ્રુવકાંટો છે. જીવનની નાવડી એને જ લક્ષી સીધી ચાલી શકે છે.
द्वितीयोऽध्यायः सांख्ययोगः બીજો અધ્યાય : સાંખ્યયોગ
संजय उवाच तं तथा कृपयाविष्टमअपूर्णाकुलेक्षणम् । विषीदंतमिदं वाक्यमुवाच मघुसूदनः ॥ १ ॥ કપ આવેશથી જેનાં, નેત્રો સજળ વ્યાકુળ;
એવા તે બિન્નને ભાખ્યું, આ વાકય મધુસૂદને. (૧) (અર્જુનની દશા સાંભળીને ધૃતરાષ્ટ્ર રાજા તો પછી શું થયું? એ જાણવાને ભારે અધીરા થયા. ધૃતરાષ્ટ્રની બધું વૃત્તાન્ત સાંભળવાની આટલી બધી તાલાવેલી જોઈને) સંજય બોલ્યા : (રાજનું !) આમ કૃપાના આવેશથી યુકત અને આંસુથી ભરેલાં તેમજ વ્યાકુળ નેત્રોવાળા ખિન્ન થતા-અર્જુન-ને મધુસૂદને આવું વેણ કહ્યું.
નોંધ : ખેદ થવો અને એને પરિણામે આંસુ આવવાં અને નેત્રો વ્યાકુળ હોવાં વગેરે અર્જુનનાં માનસિક ચિહનો અને શારીરિક ચિનો એમ બતાવે છે કે, | મૂળમાં વાર્િ અર્જુનનું વિશેષણ છે, એનો અર્થ ગુજરાતીમાં આપણે 'કૃપાવેશથી યુક્ત જેવો લીધો છે. કારણ કે વસ્તુતઃ એ ખરા અર્થમાં કૃપા નહોતી પણ કૃપાનો આભાસ હતો.
