________________
૩૦
રે ! ક૨વા મહાપાપ,હા ! તૈયાર થયા અમે; જે રાજ્યસુખના લોભે સગાંને હણવા ઊઠયા. ૪૫
ગીતાદર્શન
અહો (દીનાનાથ ! જુઓ તો ખરા આટલું જાણવા છતાં)અમે કેવું મહાપાપ કરવા તૈયાર થઈ ગયા ! (રાજ્યસુખનો લોભ કેવી બૂરી ચીજ છે કે જે દેખતાને પણ આંધળો કરી મેલે છે) અરે રે ! જે રાજ્યસુખના લોભે અમે(અમારા) સ્વજનોને હણવાનો ઉદ્યમ આદરવા બેઠા.
નોંધ : આ યુદ્ધ માટે અર્જુનનો જે ખ્યાલ અગાઉ આપણે કહી ગયા એ જ અહીં સાફ શબ્દોમાં પોતે કહી દે છે. "લોભ એ જ્ઞાનીની પણ આંખ બંધ કરીને પાપપ્રવૃત્તિમાં પ્રેરે છે.” આ અર્જુનનું વાકય આપણે સહુ માટે મનનીય છે. આવી છેવટની પળે પણ અર્જુનનો રાજ્યસુખનો ત્યાગ આપણને અર્જુન પ્રત્યે સન્માન પ્રેરે છે. આ યુદ્ધ રાજ્યસુખને માટે જ એણે ખેડયું હોત તો એનો ભયંકર અધઃપાત પણ થાત એ વાતેય સાચી છે. પરંતુ આ યુદ્ધ અત્યાચારીઓના અત્યાચારનો દંડ આપવા અર્થે યોજાયું હતું, વિજયનું ગુમાન પરાજ્યની લાચારીમાં જ પરિણમે છે, આવાં આવાં મહાસૂત્રો મહાભારત યુદ્ધમાંથી ફલિત થવાનાં હતાં. આવા અનુભવ માટે આથી ઊંચો માર્ગ નરદમ સહિષ્ણુતાનો – કેવળ અહિંસાનો - હોઈ શકે; પણ અર્જુનની તેટલી તૈયારી તો હજુ નહોતી. શ્રીકૃષ્ણે તો એને માત્ર પોતાની સ્થિતિ કેવી છે એ ઓળખવાની દૃષ્ટિ આપી. એટલે જ એ યોગ પામીને લડયો. લડતા પહેલાં વિષાદ હતો તે ખરી ગયો, એટલે લડવામાં એને ન રહ્યો ખેદ કે ન રહ્યો હર્ષ. એથી જ જીત્યા પછી એને મોહ ન થયો, પણ ઉચ્ચ કોટીની ઉદાસીનતા પ્રાપ્ત થઈ. "પોતાની ભૂમિકાને પ્રાપ્ત થયેલ પ્રસંગને પોતાને ગજે માપી; પ્રભુ સામે દૃષ્ટિ રાખી પતાવી લે, તો સમતા ટકી રહે છે. ”આ જ ગીતાનું પરમ રહસ્ય છે.પણ અર્જુનનું મન અત્યારે તો મૂંઝાઈ ગયું છે. એટલે એ એકલાં નીતિસૂત્રોને ગજે જ માપીને આગળ ચલાવે છે. એને પોતાને એમ જ લાગે છે કે, "મને અત્યારે જે જ્ઞાન થયું છે એ પરમ જ્ઞાન છે.”છતાં શ્રીકૃષ્ણના પ્રભાવ આગળ એનું આ દૃષ્ટિબિંદુ 'અતિ ગર્વ'માં પરિણમે તેવું ન હતું. સાધકના મને જ્યાં લગી આત્માનંદની લિજ્જત ન ચાખી હોય ત્યાં લગી બાહ્ય સુખને જ તે સુખ માનીને શરીરરૂપી સગાંઓ ૫૨ મોહ ઊપજે ત્યારે આવી જ દલીલો તે અંતરાત્મા પાસે મૂકે છે.
ન
