________________
અધ્યાય પહેલો
૧૭
નોંધઃ અત્યારે અર્જુન સમદષ્ટિની ભૂમિકામાં રહેવો જોઈતો હતો કારણ કે, બંને સૈન્યની વચ્ચે અંતરાત્માના સારથિપણાથી દોરાયેલા રથમાં તે બેઠો છે, પણ સમદષ્ટિની ઉચ્ચ ભૂમિકાએ પહોંચે તે પહેલાં જ પોતાનાં સગાંવહાલાંઓને જોતાં એ સંબંધીઓના સંબંધ તાજા થઈને એ સંબંધોએ જ એને વચ્ચે ઘેરી લીધો.જૈનદષ્ટિએ આ ભૂમિકા મોહદયાની ભૂમિકા છે. જો કે, મૂઢ-સ્વાર્થની જે છેલ્લી ભૂમિકા પર, વિશ્વનો મોટો જનસમૂહ છે તેના કરતાં આ ઊંચી કક્ષાની ભૂમિકા છે; છતાં અર્જુન જેવા જિજ્ઞાસુઅધિકારી માટે તે છાજતી ન હતી. મોહદયા એટલે ઉપરથી દયા લાગે જ્યારે અંદરથી મોહ હોય એવા પ્રકારની દયા. એટલે જ આ ભૂમિકાને વટાવવી અતિ કઠણ છે. વ્યાસજી જગતના સર્વ સાધકો માટે અહીં ઉપયોગી વસ્તુ ખડી કરે છે.
આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રમાં જોઈએ તો ત્યાં પણ એમ જ છે. જિજ્ઞાસુમન જ્યારે ગુડાકેશની જેમ અપ્રમત્ત થઈ અંતરાત્માની પ્રેરણાએ સમતા યોગની ભૂમિકામાં જવા મથે છે ત્યાં જ ઈદ્રિયરૂપી સગાંસ્નેહીઓના સંબંધો એના દિલમાં આકર્ષણ ઉત્પન્ન કરે છે. શું આ બિચારી ઈદ્રિયોને કચરી નાખવી? હું લપ નહિ કરું, વિકાર રૂપી દુશ્મન સામે નહીં લડું. હું તો આ બેઠો. જે થવું હોય તે થાય; આટલીવાર તો ભોગવી જ લઉં. આવાં આવાં વચનો એ જ મન અંતરાત્માને ઘણીવાર સંભળાવે છે. આ જ દશા અહીં અર્જુનની થાય છે. જુઓ, તે પણ ખિન્ન થઈને, કંટાળીને જ આમ બોલે છે:
अर्जुन उवाच : इष्ट्वेमं स्वजने कृष्णयुयुत्सुं समुपस्थितम् ||२८|| सीदंति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति । वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षय जायते ।।२१।। गांडीवं स्त्रंसते हस्तात्त्वक्वैव परिदह्यते । न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः ||३०||
" ભૂરિશ્રવા આદિ અર્જુનના વડીલ-એટલે પિતાતુલ્ય કાકાઓ. ભીખ, સોમદત્તવહનિક વગેરે દાદાઓ, બાપાઓ હતા, દ્રોણાચાર્ય વગેરે ગુરુઓ હતા. શલ્ય વગેરે મામાઓ હતા. કૌરવો વગેરે ભાઈઓ હતા. પોતાની સેનામાં અભિમન્યુ આદિ પુત્રો હતા.
પોતાના ભત્રીજા લક્ષ્મણ વગેરેના પુત્રો એ અર્જુનના પૌત્રો હતા. જેમની સાથે રમત કરેલી એવા ઘણા મિત્રો અને સ્નેહીઓ હતા. દ્રુપદ અને શૈખ્ય અર્જુનના સસરાઓ થાય.
