________________
૧૪
ગીતાદર્શન
अर्जुन उवाच सेनयोरुभयोर्मध्ये रथं स्थापय मेऽच्युत કૌરવોને વ્યવસ્થિત, પછી ભાળી કપિધ્વજે; શસ્ત્રપ્રહાર વેળાએ, ઉઠાવ્યું બાણ પાંડવે. ૨૦ ને હૃષીકેશને ત્યારે, કહ્યું આ વાકય ભૂપતિ ! અર્જુન બોલ્યા
સ્થાપો બે સૈન્યની મધ્યે, મહારો રથ અચ્યુત ! ૨૧
અર્જુને કૌરવોને વ્યવસ્થિત ઊભેલા દીઠા અને પછી જ્યારે શસ્ત્રપ્રહાર માટે તેણે બાણ ઉપાડયું કે તરત જ એકાએક હે રાજન્ ! ઈદ્રિયોના સ્વામી એવા શ્રીકૃષ્ણને અર્જુને આ વાકય કહ્યું : હે અચ્યુત ! મારો રથ(તમે) બે સેનાની વચ્ચે લઈ જઈને સ્થાપો.
||૧||
નોંધ : ક્ષત્રિયોના યુદ્ધની એક વિશિષ્ટ નીતિ હતી કે, જ્યાં સુધી સામા પક્ષનું સૈન્ય પૂરેપૂરી લડવાની તૈયારીમાં ન હોય ત્યાં સુધી તેના પર આક્રમણ ન કરી શકાય. આ રીતે જોતાં પાંડવ સૈન્યના શંખનાદથી કૌરવોનાં હૃદય ચિરાઈ ગયાં હતાં અને સૈન્ય અવ્યવસ્થિત થઈ ગયું હતું. પણ જ્યાં કપિધ્વજે એને વ્યવસ્થિત થઈ ગયેલું જોયું ત્યારે એને લાગ્યું કે,શસ્ત્રપાતની વેળા હવે ભરાઈ ચૂકી હતી. પછી સરળ એવા પાંડુપુત્રે શસ્ત્ર ઉઠાવ્યું અને ઉઠાવતાંવેંત જ એને એકાએક કાંઈક સ્ફુરી આવવાથી તે શ્રી કૃષ્ણ મહાત્માને ઉદ્દેશીને બોલ્યો કે, પ્રથમ મારો રથ બે સેનાની વચ્ચે લઈ જઈને સ્થાપો. આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ પ્રત્યેક સાધકને એ અનુભવ છે કે, જ્યારે દુષ્ટવૃત્તિઓ પ્રથમ ખળભળીને પાછી સુવૃત્તિઓ સામે જંગ માંડવા તૈયાર થાય છે, ત્યારે જિજ્ઞાસુમન તેની સાથે લડવા તો તૈયાર થાય છે પણ લડતાં પહેલાં એને પોતાની સામે લડનાર બંધુઓને જોઈ લેવાની ઈચ્છા થાય છે. એ મનના રથને દોરનાર ઈંદ્રિયોનો સ્વામી આત્મા છે. વળી જિજ્ઞાસુમનના વાવટામાં બ્રહ્મચર્યનું વિશિષ્ટ ચિહ્ન છે.એટલે એને ભય જેવું કશું હોતું નથી. આત્મા તો સ્વયં અવિનાશી છે; પછી એને ભય જ શાનો ? પણ બે સૈન્યની વચ્ચે અથ શા સારુ ખડો કરવો એના ખુલાસા
માટે કહે છે :
