________________
અઘ્યાય પહેલો
(હવે સંજય આગળ વધતાં કહે છે કે, હે રાજન્ ધૃતરાષ્ટ્ર ! (માત્ર એ પાંડવોએ જ નહિ પણ એમના પક્ષના સહુએ એટલે કે,) મહાબાણી કાશીરાજ, મહારથી શિખંડી, દ્રુપદપુત્ર ધૃષ્ટદ્યુમ્ન, રાજા વિરાટ, મોટી ભુજાવાળો(વીર) અભિમન્યુ, રાજા દ્રુપદ પોતે અને દ્રૌપદીના (પાંચે) પુત્રો વગેરેએ પણ અલગ અલગ પોતપોતાના શંખો ફૂંકયા.
નોંધ ઃ શુભ વૃત્તિઓ ભલે સંખ્યામાં થોડી હોય પણ ખરે વખતે એમની એકવાયકતા અને શક્તિ અજબ રીતે ઝળકી ઊઠે છે. ગીતાકાર આગળ ચાલતાં કહે છે તે સાચું જ છે કે –
स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् । પણ એ શકિત પર સાધકની નિષ્ઠા હોવી જોઈએ. स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानी व्यदारयत् नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन् ગજાવી આભ ને પૃથ્વી, એ તુમુલ સ્વરે અને; ધૃતરાષ્ટ્ર-સૂતો કેરાં, વિદાર્યાં હૃદયો ખરે, ૧૯
||58||
(અહો ભૂમિપતિ ! ) એ ભયંકર સ્વરે તો આભ અને પૃથ્વી બંને ગજાવી મૂકયાં અને તમારા પુત્રોનાં હૃદય ચીરી નાખ્યાં. (એમ કહેતાં કહેતાં સંજયે તે આખો દેખાવ ખડો કરવા જેવો ચિતાર ખડો કરી દીધો અને થોડી વાર મૌન પકડયું, ધૃતરાષ્ટ્રનું હૈયું પણ ધબકવા લાગ્યું.)
૧૩
નોંધ : કૌરવ સૈન્યના શંખનાદે પાંડવો નહોતા ધડકયા પણ પાંડવ સૈન્યના શંખનાદે કૌરવો ધડકી ગયા. ખોટું બળ કયાં લગી ટકે ? થાપટ મારી મોઢા ૫૨ દેખાડેલી ચમક કેટલી વાર ટકે ? શુભ વૃત્તિઓનો ધ્વનિ ઊંડાણનો હોય છે. એટલે નાભિકમળના આકાશથી માંડીને બહાર નીકળે છે અને નીકળ્યા પછી પૃથ્વીને ગજાવી શકે છે અને અશુભ-વૃત્તિઓનાં હૃદયને ચીરી નાંખે છે.
अथ व्यस्थितान्द्रष्ट्रवा धार्तराष्ट्रान्कपिध्वजः ।
प्रवृत्ते शस्त्रसंपाते धनुरुद्यम्य पांडवः
हृषीकेश तदा वाक्यमिदमाह महीपते
112011
1
