________________
૧૨
ગીતાદર્શન
યોગ્યતા સિદ્ધ કરે છે.... પાંડવરૂપી જિજ્ઞાસુમન અને માયાને વશ કરી શકે તેવા માધવરૂપી અંતરાત્મા જેના પર બેસે તે વાહન તેજોમય હોય અને એનો વાહક પણ ઉજળાવર્ણનો હોય એ બંધ બેસતું જ છે. કારણ કે, તે બંનેની દશા તેજોમય અને ઊજળી છે એમના શંખને પણ ગીતાકાર દિવ્ય વિશેષણ લગાડે છે, હૃષીકેશ એટલે ઈન્દ્રિયોના સ્વામી અથવા હર્ષાવે એવા કેશ છે જેના તે પ્રભુએ, પાંચજન્ય નામનો શંખ વગાડયો અને ધનંજયે એટલે ધન મળવા છતાં જેણે લાલસા પર જય મેળવ્યો છે તે અર્જુનરૂપી જિજ્ઞાસુમને દેવદત્ત (ઈન્દ્ર પાસેથી મેળવેલ) નામનો શંખ વગાડયો.
આ બીના પણ બંધ બેસતી જ છે. જિજ્ઞાસુમન આગળ દેવો સ્વયં નમે છે એવો ઉલ્લેખ દશવૈકાલિકજૈનસૂત્રની પ્રથમ ગાથામાં છે.*
અહીં સંજયને મુખે, યુધિષ્ઠિરને રાજા અને કુંતી-પુત્ર એ બંને વિશેષણો લગાડયાં છે તે પણ સૂચક જ છે. તે ધૃતરાષ્ટ્રરૂપી અજ્ઞાની જીવને એમ કહેવા માગે છે કે, કુતીના પુત્ર હોઈ ધર્મરાજા સરળ છે તેમ છતાં ધર્મયુદ્ધમાંથી પાછી પાની કરે એવા નથી. વળી દુર્યોધન રાજગાદીના રાજા છે, જ્યારે યુધિષ્ઠિર હૃદયગાદીના રાજવી છે. એમના શંખનું નામ પણ અનંતવિજય' મુકાયું છે. એ અપારવિજય એટલે કે, એકાંતે જયનું જ સૂચક છે.
काश्यश्च परमेष्वासः शिखंडी च महारथः । धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः ॥१७।। द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते सौभद्रश्च महाबाहुः शंखान्दध्मुः पृथक्पृथक् ||१८|| કાશીરાજ મહાબાણી, ને શિખંડી મહારથી; ધૃષ્ટદ્યુમ્ન વિરાટેય, અજેય સાત્યકિ તથા, ૧૭. મહાબાહુ અભિમન્યુ, દ્રુપદ દ્રૌપદી-સુતો;
હે રાજન ! એ બધાએ ય, શંખ ફૂંકયા જુદા જુદા. ૧૮ x આ મહારથ અગ્નિદેવતાએ પ્રસન્ન થઈ અર્જુનને આપ્યો છે. તેની ધજા પર હનુમાન સદૈવ વિરાજમાન છે; આ બધી ઘટનાઓ પવિત્રતા, બ્રહ્મચર્યબળ આદિ બતાવે છે,
+ પાંચજન્ય વિષે એવો ઉલ્લેખ આવે છે કે પંચજન નામના દૈત્યને હણીને તેમાંથી એ શંખ બનાવવામાં આવ્યો હતો. આપણે એ પંચજનરૂપી દૈત્યને પાંચ વિષયોની આસકિતરૂપે ઓળખીશું. તેમને હણીને જ એ શંખ બનાવવામાં આવ્યો હતો. અંતરાત્માના ધ્વનિમાં તેથી જ સમતા હોઈ શકે,
* देवावि तं नमसंति जस्सधम्मे सयामणोदश११ દેવો પણ એને નમે છે જેનું મન ધર્મમાં છે.
