________________
અધ્યાય પહેલો
૧
૬
ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यंदने स्थितौ । माधवः पांडवश्चैव दिव्यौ शंखौ प्रदध्मतुः ||१४|| पांचजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनंजयः । पौंड्र दध्मौ महाशंख भीमकर्मा वृकोदरः ||१५|| अनंतविजयं राजा कुंतीपुत्रो युधिष्ठिरः । नकुलः सहदेवश्च सुधोषमणिपुष्पकौ ॥१६।। તે પછી શ્વેતાશ્વવાળા, મહારથે વિરાજતા; માધવે પાંડવે બંને, દિવ્ય શંખો વગાડિયા. ૧૪ પાંચજન્ય હૃષીકેશે, દેવદત્ત ધનંજયે; પીડ ફેંકયો મહાશંખ, ભીમે ભીષણકર્મીએ". ૧૫ અનંતજયને રાજા, કુંતીપુત્ર-યુધિષ્ઠિરે;
નકુલે સહદેવેય, સુઘોષ-મણિપુણક. ત્યારબાદ ધોળા ઘોડાવાળા મહારથ પર વિરાજમાન માધવ અને પાંડવ બંનેએ દિવ્ય શંખો વગાડયો. હૃષીકેશે પાંચજન્ય અને ધનંજયે દેવદત્ત નામનો શંખ વગાડયો, અને વિશ્વમાં ભયંકરકર્મી તરીકે ખ્યાતિ પામેલા ભીમે પીડ નામનો મહાશંખ વગાડયો. અનંતવિજય નામના શંખને કુંતીના પુત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરે, સુઘોષ નામના શંખને નકુલે, તેમ મણિપુષ્પક નામના શંખને સહદેવે વગાડયો.
નોંધ : સૌથી પ્રથમ કૌરવસેનાએ યુદ્ધની સલામી આપી ત્યારબાદ પાંડવસેનાએ આપી. ઉપરની એ બીના ઉપરથી સિદ્ધ થયું કે, પાંડવ-પક્ષ લડવાની હોંશથી લડવા નહોતો ઈચ્છતો. આધ્યાત્મિક પક્ષે પણ એમ જ ઘટે છે. અવિવેકનો પક્ષ લડવાની શરૂઆત કરે છે, અને ન છૂટકે શુભ-વૃત્તિઓ અને એના પક્ષમાં રહેલો અંતરાત્મા એની સામે જંગે મંડાય છે. હવે આ ત્રણ શ્લોક પૈકી કેટલાંક મુખ્ય અંગો તપાસીએ : પ્રથમ તો માધવ એટલે લક્ષ્મીના પતિ અને પાંડના પુત્ર એ બંને ધોળા ઘોડાવાળા મહારથ પર બેઠા હતા. એ પરથી ગીતાકાર બંનેની * શ્રીધર ભેરી’ નો અર્થ તરી કરે છે. પણ મને આનક બંને શબ્દોના અર્થ અનુક્રમે ડંકો અથવા નોબત અને મૃદંગ થઈ શકે, ** હિડંબવધ જેવાં ભીષણ કર્મોથી તે પ્રસિદ્ધ હતો. ગીતાકારે વૃકોદર શબ્દ એટલા માટે વાપર્યો છે કે, જેમ વરુ જે કંઈ ખાય તે પચી જાય છે તેમ ભીમ પણ ખૂબ ખાતો અને બધું પચી જતું.
