Page Text
________________
ગીતાદર્શન
નોધ : દ્રોણાચાર્યનું નામ પ્રથમ જ મૂકી જાણે ખૂબખૂબ માન કાં ન આપતો હોય ! પછી ભીષ્મ, કર્ણ વગેરેને ગણાવી બીજા પણ મારા માટે પ્રાણ દેનાર અને યુદ્ધવિશારદ ઘણા છે, એમ બાધે ભારે અંતરમાં આટલી બધી બીક હોવા છતાં તે દ્રોણાચાર્ય પાસે જઈને ડોળ તો હજુ એવો જ કરે છે કે, જાણે પોતે બીતો જ ન હોય. પણ ખરે વખતે તો “જેવું હૈયે તેવું હોઠે આવ્યા વગર કેમ રહે?
अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् । पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमामिरक्षितम् ||१०|| આપણું તે અપર્યાપ્ત, સૈન્ય છે ભીખરક્ષિત;
પર્યાપ્ત એમનું તોયે, સૈન્ય આ ભીમરક્ષિત. ૧૦ પણ આચાર્ય દેવ! આપણું આ સૈન્ય(સંખ્યામાં વધુ હોવા છતાં મારે કહેવું જોઈએ કે) અપર્યાપ્ત છે. અને એમનું આ સૈન્ય તો પર્યાપ્ત છે. (કારણ કે એમના પક્ષમાં મહારથી અનેક છે. આપણા પક્ષમાં જો કે મારી ખાતર મરનારા ઘણા છે; પણ મહારથીઓ ઓછા છે.) એમ છતાં આપ એ પણ ન ભૂલશો કે આપણું સૈન્ય ભીષ્મપિતામહની રક્ષા તળે છે. જ્યારે) એમનું સૈન્ય તો ભીમની રક્ષા તળે છે.
નોંધ : પોતાના પક્ષના સૈન્યનું સંખ્યાબળ વિશેષ હતું, પણ પાંડવોના સૈન્યની વ્યુહરચના, એની તૈયારી અને એના પક્ષના મહારથી યોદ્ધાઓ જોઈને દુર્યોધનનો ઊંડા આત્માનો ડંખ બહાર તરી આવ્યો. તેમ છતાં, "હાર્યો જુગારી બમણું રમે” એ કહેવત પ્રમાણે એણે આગળ ચલાવ્યું. અવિવેક પણ પોતાનું ગાડું
કૌરવોનું સૈન્ય અગિયાર અક્ષૌહિણી હતું. અને પાંડવોનું સૈન્ય સાત અક્ષૌહિણી હતું. એક અક્ષૌહિણી એટલે ૨૧૮૭૦ હાથી, ૨૧૮૭૦ રથો, ૬૫૬૧૦ ઘોડા અને ૧૦૯૩૫૦ પાળાઓ એટલે કે કુલ ૨૧૮૭૦૦નું સૈન્ય.
અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત એ બંને શબ્દોએ અહીં ભારે વિટંબના ઊભી કરી છે. જુદા જુદા ટીકાકારો એ શબ્દોના અર્થો જુદાજુદા કરે છે, લો. ટિળક મહાભારતના ઉલ્લેખો ટાંકી તથા અનેક પ્રકારના ધાત્વર્થો બતાવીને છેવટે ‘અપરિમિત' અને 'પરિમિત' અર્થ નક્કી કરે છે. ભાગ્યકર્તા શ્રીમાનુ શંકરાચાર્ય અને મધુસદ્દન વગેરેને પણ એ અર્થ જ સંમત છે. પણ મને તો અપૂર્ણ' અને 'પૂર્ણ' એ અર્થો જ વાજબી લાગે છે. જૈન પરિભાષામાં 'અપર્યાપ્ત' પર્યાપ્ત' શબ્દ આવા અર્થમાં સુપ્રસિદ્ધ છે. પરિ ઉપસર્ગ સાથે આપ ધાતુનો. આ અર્થ ઉઘાડો જ છે એમ મને લાગે છે. હું સમજું છું કે, દુર્યોધન અભિમાન પાત્ર છે. મહાભારતમાં એની લડાઈનો એના મુખેથી ઉલ્લેખ છે, એ વાત ખરી છે. એમ છતાં અહીં તો આ જ અર્થ ઘટે છે. એ ગમે તેવું અભિમાની પાત્ર હોય તોય પાંડવ સૈન્યનો વજૂબૃહ (ભલે યુધિષ્ઠિરને પોતાનું સૈન્ય નાનું લાગતું હોય તોય) જોઈને તેમજ ભીમન (ભલે બુદ્ધિમાન ન હોય પણ દુર્યોધનને તો એ ખંચતો જ હતો.) તથા અર્જુન જેવા અનેક મહારથીઓને જોઈને તેનું હૃદય કંપવા માંડે છે. પાંડવ સૈન્યમાં એ જેવા મહારથી જુએ છે તેવા પોતાના સૈન્યમાં નથી જોતો એથી જ તે દ્રોણાચાર્ય પાસે દિલાસો લેવા અને એમને શૂરચઢાવવા ખાતર જાતે ત્યાં આવે છે. દ્રિોણાચાર્યને પોતાના કથનની અસર થાય છે અને ભીષ્મનો શંખ જોરથી ફૂંકાય છે એથી એના હૈયામાં થોડીઘણી હિંમત (ક્ષણભર) આવી જાય છે. હર્ષ જન્માવતા એ બધા પ્રયોગો આ જ વાત સિદ્ધ કરે છે.
| SR No. | 008084 |
| Book Title | Jain Drushtie Gita Darshan Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Santbal |
| Publisher | Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 344 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 19 MB |