________________
અધ્યાય છો
૩૧૧
એણે કહ્યું:
"અહો મધુસૂદન ! આપનો સમભાવ જેમાં મુખ્ય છે, એવો આત્મસંયમયોગ સાંભળીને હું તો રસમગ્ન બની જાઉ છું, પણ એ રસ કાયમ રાખવા માટે આપે જે સાધના બતાવી તેમાં મુખ્યત્વે તો મનની કંઈક અંશે પણ પ્રથમથી જ સ્થિરતા હોવી જોઈએ, નહિતર તો જંગલમાં જઈને, કઠોર તપ કરીને, કડક ક્રિયા આચરીને કે મોટા જ્ઞાની થઈને, પણ અંતે તો છેલ્લે પાટલે જ બેસવું પડે. જો કે આપે કહ્યું તેમ કરેલી સાધના અફળ નથી જ જતી એ વાત તો ખરી જ છે, પરંતુ પ્રથમ તો હોજરીનો મૂળ રોગ કાઢયા વિનાની આ વસંતમાલતીની માત્રા મારામાં કેમ ટકે? એ જ પ્રશ્ન છે. મારું ચિત્ત એટલું બધું ચંચળ છે, કે મને એ જોઈ ભારે દુ:ખ થાય છે. વાયુને કોથળામાં ભરવો કદાચ સહેલો હશે, હવામાં મહેલ બાંધવો સહેલો હશે, પણ મનને આપ જે સ્થિર કરવાની શરત મૂકો છો તે શરત પાળવી ભારે મુશ્કેલ છે, અતિ મુશ્કેલ છે.”
ત્યારે શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર અર્જુનને માથે પોતાનો વરદ હસ્ત ફેરવતા ફેરવતા કહેવા લાગ્યા.
"બેશક, તારી વાત કેટલેક અંશે સાચી છે, મન વશ કરવું મુશ્કેલ તો છે જ, પણ કુટેવોને સ્થાને સુટેવોની તાલીમથી અને અંતઃકરણ પૂર્વકના વૈરાગ્યથી એ જરૂર વશ થાય છે.”
ત્યારે વળી અર્જુન કહે છે ભલા એકલી શ્રદ્ધા હોય અને યત્ન ન હોય તો ન ચાલે?'
શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર ઉત્તરમાં કહે છેઃ "મહાબાહુ! લાડુ પાસે પડયા હોય અને હાથ હોવા છતાં મહેનત કરી મુખમાં ન મૂકવા, એ તે કંઈ ચાલે?
પણ ભારત ! આ તો તારી માત્ર કલ્પના છે. ખરી શ્રદ્ધા જાગ્યા પછી પ્રયત્ન કર્યા વિના રહેવાતું જ નથી. પછી ભલે તે બહાર પ્રગટ દેખાઈ શકે તેવો ભગીરથ કોઈ ઉદય કર્મના આવરણને લીધે ન દેખાય ! પણ મંદ પ્રયત્ન તો હોય જ છે, અને તે મંદ પ્રયત્ન પણ આખરે તો મોક્ષ પ્રાપ્તિ થાય જ છે. કારણ કે દેહ છૂટ છે તેનો અંત છે, પણ આત્માનો અંત છે જ નહિ, એટલે જેમ આત્માનો અંત નથી, તેમ આત્મગત સંસ્કાર કે જેને સાદા શબ્દોમાં અભ્યાસ કહેવાય છે તે તો જરૂર
