________________
૩૧૦
ગીતા દર્શન
તેમ એવા યોગીનાં ચિત્ત, મન, બુદ્ધિ, પ્રાણ અને ઈન્દ્રિયો આત્માને આધીન રહે છે. અહો, કેવું અદ્ભુત સુખ ! એ આત્માનું સુખબ્રહ્મસંગનું સુખ એનુ વર્ણન કઈ જીભે કરાય ? પછી કઈ લાલચ એને લલચાવી શકે ભલા !"
"પરંતુ હે અર્જુન ! મેં જે સાધના કહી, તેમાં પણ અતિરેક ન થવો જોઈએ, એ વાત તારે મારા યોગમાં ખાસ લક્ષ્યમાં રાખવી,"
"જે કેવળ લાંઘણોમાં જ ફસાઈ જાય છે તે આ યોગ માટે અયોગ્ય નીવડે છે, તેમ જે અકરાંતિયો થઈ ખા ખા કરે છે કે ઈન્દ્રિયપૂજક બને છે, તે પણ નિષ્ફળ જાય છે. મતલબ કે આહાર-વિહાર, નિદ્રા-જાગૃતિ અને ક્રિયા માત્રમાં પ્રમાણસર વર્તે છે, તે જ યોગ પામી શકે, આવા યોગને સારુ મનની નિશ્ચળતાની ભારે જરૂર છે. અને મનની નિશ્ચળતા સારુ બુદ્ધિના કુતર્કોનું આવરણ દૂર કરવું જરૂરી છે, એટલે જ મેં તને વેદવાદ અને એકલા પુણ્યનું જ સમર્થન કરનારાં કર્મકાંડથી વેગળા રહેવાનું કહ્યું. કારણ કે તેથી બુદ્ધિ અનેક શાખા વાળી થઈ જાય છે. સારાંશ કે આવે વખતે બુદ્ધિના તર્કોને મહત્ત્વ ન આપતાં ધીરજપૂર્વક આત્મામાં મનને પરોવી બીજું કશું ચિંતન કર્યા વગર અતિ દૃઢપણે સાધના કર્યા કરવી.”
"મન ગમે તેટલું ભાગવા મથે, તોય ગભરાવું નહિ. જ્યાં લગી આત્મા અને ઈન્દ્રિયો વશ છે, ત્યાં લગી મનની કશી કારી ફાવવાની નથી, એટલે જેવું અને જ્યાંથી છટકવા માગે કે ત્યાંથી જ તુરત વશ કરવું. ભારે ખંત અને ધીરજની જરૂર એટલા જ માટે મેં વારંવાર બતાવી છે."
"આમ આત્મસંયમયોગનો સાધનાર ખરેખર અંતરનો ઊજળો થાય છે. દરેક દેહધારીના આત્માને દેખવાની દિવ્ય દૃષ્ટિ એને સહેજે પ્રગટે છે તેથી એની સમદષ્ટિ સર્વત્ર રહે છે.”
"ધનંજ્ય ! મારો આવો ભક્તિયોગી તું થઈ જા, એમ હું ઈચ્છું છું. જે આવો ભકતયોગી થઈ જાય છે, તે ગમે ત્યાં રહીને સાધના કરે, ગમે તે પ્રકારની સાધના કરે, તોય તે મારી જ સાધના કરે છે. મારાથી લગારે દૂર નથી. એ તો જ્યાં હશે ત્યાં સર્વભૂતોમાં મને જ જોઈને આત્મનિષ્ઠાથી-એક નિષ્ઠાથી ભજે છે. એને દુઃખ શાં અને સુખ શાં ! એ તો બ્રહ્મરૂપ અને શાંત મનવાળો, આનંદમાં મસ્ત રહે છે.”
આ બધું સાંભળીને તરબોળ થયેલા અર્જુનને આ યોગ ખૂબ ગમી ગયો. પણ
