________________
ગીતાદર્શન
પાત્રને આપણે આધ્યાત્મિક યુદ્ધમાં અવિવેક તરીકે ઓળખીશું. જ્યાં લગી પાંડવોની સેના નહોતી જોઈ ત્યાં લગી તો મજબૂત હતો. પણ જ્યારે પાંડવોરૂપી શુભવૃત્તિઓનો ખરેખર બૃહ જોયો એટલે તે ઢીલો પડ્યો. અને દ્રોણાચાર્ય પાસે ચાલી ચલાવીને પોતે ગયો. દ્રોણાચાર્ય જેવા જ્ઞાની તેમ જ કૃપાચાર્ય, ભીષ્મ અને કર્ણ જેવા સમર્થ સજ્જનો પણ દુર્યોધનને સાથ આપવા કેમ આવ્યા હશે, તેવી કદાચ શંકા થાય તો તેનું સમાધાન સ્પષ્ટ જ છે. મહાભારતકાર જ્યારે પાંડવરૂપી શુભવૃત્તિઓને અને દ્રૌપદીરૂપી સદ્બુદ્ધિને બાર વર્ષ માટે વનવાસ મોકલે છે ત્યારે અવિવેકનું સામ્રાજ્ય એ સહુ ઉપર વ્યાપી રહે છે. એટલે જ સત્યાસત્યનો નિર્ણય ન કરી શકવાથી એવા પુરુષો પાંડવોના સાથી ન બનતાં કૌરવોના સાથી બન્યા છે. એમ છતાં જ્યાં શ્રીકૃષ્ણરૂપી અંતરાત્મા શુભવૃત્તિઓની પડખે છે, ત્યાં બિચારા અવિવેકનું અને એના સમર્થ સાથીઓનું પણ શું ચાલવાનું હતું? તો પણ દુર્યોધન પોતાના સાથીઓને પાનો ચઢાવવા માટે કહે છે:
| કુર્યોધન ઉવાવ ! पश्यैतां पांडुपुत्राणामाचार्य महतो चमूम् | व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ||३||
દુર્યોધન બોલ્યા: જુઓ આ પાંડપુત્રોની, મહા સેના અહો ગુરુ ;
ગોઠવી છે તમારા એ, ઘીમંત શિષ્ય દ્રૌપદે ! ૩ (જરા વાંકું મોં કરીને આંગળી ચીંધીને દુર્યોધન કહે છે :-)
આચાર્ય, આ તો જુઓ. પાંડવોની વિશાળ સેના ! કેવી એ છટાદાર ગોઠવાયેલી છે. (આપ જાણતા જ હશો કે એ આપના બુદ્ધિમાન શિષ્ય ધૃષ્ટદ્યુમ્નની જ કરામત છે. પછી શી પામી હોય ?
નોંધઃ જોકે દુર્યોધનનું સૈન્ય પાંડવોના સૈન્ય કરતાં સંખ્યામાં વધુ હતું, છતાં પાંડવસેનાની ભૂહરચના એવા પ્રકારની હતી કે દુર્યોધનને આ પોતાના સૈન્ય કરતાં એ સૈન્ય મહાન જ દેખાયું. અથવા દ્રોણાચાર્ય વગેરેને મજબૂત બનાવવા ખાતર આવી વ્યાજક્તિ પણ દુર્યોધન કરે તેમ હતું. પણ ખરી વાત તો એ હતી કે, દુર્યોધનનો આત્મા પૂર્વે થયેલાં પાપોથી ઊંડો ડંખ મારી એને અવિશ્વાસુ બનાવી
