________________
અધ્યાય પહેલો
ધૃતરાષ્ટ્રરૂપી અસમદષ્ટિ આત્માને દિવ્યચક્ષુ દ્વારા હસ્તિનાપુરમાં બેઠાં બેઠાં યુદ્ધનો ચિતાર જોઈ શકે એવો તે ગુરુજી અનુગ્રહ કરે છે. પણ સમદષ્ટિહીન આત્માને ગમે શાનું? આમ હોવાથી તે ગુરુજી સંજયરૂપી વિચારને એ દિવ્યદષ્ટિ આપે છે. જેમ વિચાર એ શરીરરથનો સારથિ છે. તેમ અહી સંજય પણ ધૃતરાષ્ટ્રનો સારથિ જ છે.
અજ્ઞાની જીવને તો ખોટી વૃત્તિઓ જ પોતીકી લાગે છે. અહીં ધૃતરાષ્ટ્રને પણ કૌરવો પોતીકા છે. એટલે એ એમનો જ જય ઈચ્છે છે. સંજયરૂપી વિચાર તો મધ્યસ્થ વ્યકિત તરીકે આજે વાત કરી રહ્યો છે. વ્યાસરૂપી જ્ઞાનના પ્રકાશથી સંજયરૂપી વિચારમાં સારાસારની પારખવૃત્તિ પણ આવી ગઈ છે.
હવે આ સારથિ પાસેથી ધૃતરાષ્ટ્ર વૃત્તાંત સાંભળવા તૈયાર થાય છે.
ધૃતરાષ્ટ્ર કહે છે : "બોલ, મારા પુત્રો શું કરે છે?" અહીં ધૂર્તરાષ્ટ્રો એટલે દુવૃત્તિઓ ગણવી અને પાંડને તે ઉત્તમ પાત્ર હોઈ સમદષ્ટિઆત્મા ગણવો. તેનાં સંતાનો તે પાંડવો. અને અહીં પાંડવો એટલે સુવૃત્તિઓ ગણવી. આ બંને કયાં લડી શકે? શરીરમાં જ ને? માટે શરીરને આપણે ધર્મક્ષેત્ર'નો એક અર્થ ઘટાવ્યો છે.
संजय उवाच। दृष्ट्वा तु पांडवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा । आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत् ||२||
સંજય બોલ્યા: દેખું દુર્યોધને સૈન્ય, પાંડવોનું વ્યવસ્થિત;
ત્યારે આચાર્ય પાસે જઈ, આમ એ રાજવી દ્યો. ૨ | (સાંભળો રાજનું ! હવે હું ક્રમવાર સઘળું વૃત્તાંત આપને કહું છું.) જ્યારે ભૂહમાં ગોઠવાઈ ગયેલું પાંડવોનું સૈન્ય જોયું કે લાગલો જ (આપનો પુત્ર) દુર્યોધનરાજા દ્રોણાચાર્ય કને જઈને આ પ્રમાણે કહેવા લાગ્યો.
નોંધ : મહાભારતનું દુર્યોધન પાત્ર ભારે ખેપાની છે. શ્રી કૃષ્ણ જેવાની વિષ્ટિને પણ એ તુચ્છકારે છે. જરાય મચક આપવા તૈયાર નથી. ધૂર્તરાષ્ટ્રોના-એટલે કુટિલ વૃત્તિઓના-આગેવાન અને અભિમાનમૂર્તિ દુર્યોધન
